 |
| Koroleli nbi Noemuti, TTU. Foto: Yohanes Manhitu |
Atuis:
Yohanes Manhitu
HAEF NAMFAU ben hit a-tnen atoni, nès-nès ahínmolok, namolok nak uab es-es, nabiabon nok in fungsi on alat komunikasi fefaf ma tuis (oral and written communication), njail identitas neu in amolok (aüab). Nane nak oras hit a-tnen tuafes namolok uab-es, hit nabè' tahín tuaf nane nâko mé, masi hit ka ta’ét in katèpè (KTP) aî dokumen bian, onlê SIM aî paspor. Masi talantea munî i msâ, oras hit taëuk tuaf ma tnen in namolok onlê mé, hit nabè' tatón in nâko mé. Onlê oras hit atbi ‛pasâ ma tatéf tuaf, hit lab-láb tahín tak ó tuaf i nâko Sabu (Sabus) ma tuaf nae nâko Rote (Rotes), aî bale bian. Nane fun in molok a-njail ini ‛takaf. Fê a-nmuî identitas bian onlê aptais (nès-nès betî ma tais), me fun ka haef-haef fa tuafe natai aptais asli nâko in kuan, lof mâneät he tpiô ini ‛poin natuin aptais lê mapakê. Me kalu molok, masi in naüab molok bian, feës-feës in lof fê a-ntulun kit he tahín in nâko mé. Taiti tlekâ, masi tuafes nâko Makasar namolok Labit, hit fê nabè' tahín in nâko Makasar. In logat nane ném nâko in uab kuatuaf, uab nâko in kuan. Hit nabeî takanab moët humaf i identitas asli aî lokal, lê nabè' nâmaub uab nasional, nane eslê hit identitas nasional.
Identitas Asli (Lokal)
Tekas ”identitas asli” mapakê a-nbi tuis i fun uab kuatuaf nane lo ‛takaf lê ném nâko beï ma naï ma nmoê amolok uab nane naik kun nâko tuaf bian lê namolok uab humaf bian, nâko pulau aî negara bian. Onlê uab Metô nane ‛takaf asli neu sekaumsekau es matekâ nak atoin-Metô. Neu kasian kalu hit ka tahín kuk fa hit identitas asli nane ben ma tabai(j)e on sâ lê kamaüpâ, sâ lê hit ka tparlú fa ben he tpainono ona ‛maus. Munî i hit lof ka taskék fa ben kalu taëuk tuaf lê natón nak in atoin-Metô me ka namolok fa Metô nobamesen. Aî namolke me ka npanamneo fa onlê batan unû—batan lê namolok alaha uab Metô. Kalu onnane, hit lof tatoit tak in identitas asli sâ aî natuina ‛takaf humaf sâ es hit nabè' tahín aî a-tteke tak atoin-Metô. Hit lo tafnekan he tuaf ok-okê lê matekâ nak atoin-Metô nahín Metô ma namlilê he npaek uab Metô on in identitas asli—‛takaf nak in lo atoin-Metô.
Feës-feës oras hit a-ttek tan uab kuatuaf on identitas asli, hit nekke lof masit naheun nok susar fun identitas asli nane ka napèn fa bale manuan, nès-nès a-nbi monit moderen, oras tuafe naneöp a-nsan nak alaha sâ-sâ lê nâko monê es naleok ma namás. Es onnane, amolok ok-okê musti naneöp ma namin lalan he npanat identitas asli nane he kaisâ namneuk, onlê noe ‛naeke npik nèki aî nautse a-nfu nèki. Lab-láb i au ‛tae an tuis a-nbi situs-es antomneu uab Dusner, uab Papuas lê mapakê es Teluk Cendrawasih, lê alakleö he nmaten, fun alaha tuaf teun (3) es namolok uab i, ma amolkin nane amnaistin okê, sin umur antara ton 60 ma 70. Neu kalu uab Papuas i nmaet nunfín, in lof matekâ nak identitas asli neu suku asli lê namnekunfín. Munî i, nbi bale namfafau, atoni naim lalan he npanat uab asli aî uab kuatuaf lê matekâ msâ nak uab lokal he nmoin piuta ma njali ’takaf neu tuaf pukan aî suku. Nane ka nak fa nak hit kaisâ tânoinâ he tahín uab nâko pah bian. Nbi monit munî i nbi pah moderen, lo musti tahín uab pahbian, me ka nak fa nak he tapnikan tain hiti. Neu, ka nmuî fa lalan bian he identitas asli (lokal) nane nmoin piuta, alaha he tpanat tèk fefak ma tuis.
Identitas Nasional
Identitas nasional nane nak bangsa-es in identitas aî ‛takaf. Natuin identitas nane, hit tahín tuafe nâko bangsa mé. Ma es nâko identitas nasional sin eslê uab nasional. Nbi Pah Indonesia, uab lê a-njail identitas nasional eslê Labit aî uab Indonesia. In fungsi namfau, nès-nès on alat he nfut namepan to Indonesia on to negara ‛naek-es, nâko Sabang talantea Merauke, nâko Miangas talantea Rote. Me identitas nasional nane ka neu fa he naneuk identitas lokal, fun identitas lokal nane msâ antam neu mozaik nasional. Uab kuatuaf ok-okê a-nbi Indonesia msâ nâmaub Indonesia in budaya ma nabuan, sin a-njalin ‛takaf ma nmoê Indonesia naik kun nâko negara bian a-nbi pah-pinan i. Neu, kalu hit taneöp natuin fakta lê hit tít neno-neno, kanan uab lo njail identitas neu amolok eses; nane he identitas lokal aî nasional. Kalu tbi Timor Neontés (Indonesia), hit a-tpaek uab Metô on identitas lokal ma Labit on identitas nasional. Es onnane, on identitas asli (lokal), uab Metô, onlê uab kuatuaf bian a-nbi Pah Indonesia, musti napein bale alekot ma amanuat a-nbi hit monit neno-neno on to Indonesia. Fun konstitusi njamin uab kuatuaf in monit, ka nsan fa kalu hit tatutan uab kuatuaf ma tpainono ona ‛maus budaya.
Uab kuatuafe, fun in fungsi on nete neu tradisi asli humâ-humâ, lo musti mapanat. Masit a-nmuî tuaf naneöp nak in nabè' nânoinâ pah-es in tradisi aî adat natuin uab bian. Me natuin maneone, alaha natuin uab asli nane hit nabè' tapèn informasi ma hine amaneot. Es onnane, mauthe uab kuatuaf es-es a-nbi pah-pinan napunamnatéf mapainonô he njali ‛takaf aî identitas neu amolok ok-okê. Sekau nahín in uab, nahín in fuan ma in kuan.
