 |
| Foto: www.photovoicesinternational.org |
Atuis: YOHANES MANHITU
MASIT feësat hit tatoit, “Uab Metô ka Labit es musti nahún oras hit he tânoinâ liänâ lê he nmulai namolok?” Nane tuaf es-es in hak he nânoinâ in anah. Nmuî tuaf lê nahunun uab Metô, fun nane uab lê mapakê neno-neno nbi ume. Sin bian nahunun nain Labit fun nane uab lê mapakê a-nbi skól anâ henait oras liänâ nane naskól, in kaisâ napèn mâneät, nès-nès neu molok ma baca. Nmuî tuaf bian lê nahunun uab Metô ma lekâ liänâ nane nahín Metô suknoba, in a-nmulai nafètne he nhuk Labit kleö-kleö. Kalu in ainaf-amaf sin ok-okê nahinen Metô, neu mauthe in nahín Metô nâko ume, ma nbi skól, in nabè’ nânoin’on he nahín Labit. Nane nak in kaisâ matalâ he namolok uab Metô a-nbi in ume ma skól. Hit tahín tak PBB njamin he liänâ—nbi klas dasar sin—nabè’i nsimo ‘noinâ nèk uab lê in nahine lekleok, fun nane in hak. Es onnane, uab kuatuaf es-es a-msâ majamin he nmoin ma mapakê nabala.
Hit ok-okê tahín, tak uab Metô ma Labit nuasin a-npenting okê, alaha es-es musti mapakê natuin in oras ma bale. Uab Metô a-npenting leüf fun nane ‘maus kultural lê hit beï-naï sin nabalab nani neu kit he tpanat, te Labit nane—nbi Indonesia—hit uab nasional, lê a-njail nete neu kit he nabè’ tamolok tok to(b) Indonesia nâko pulau bian. Neu abitin Oekusi-Ambenû, uab Metô (Baikenu) nane uab nasional mesê, lê mapanat ma mapakê a-msâ masi sin uab resmi eslê Tetun ma Portugis. Labit, Tetun, ka Portugis nabè’ mapakê piuta. Me nane ka nak fa nak uab Metô ka nmuî fa bale nbi hit nekak ma neöp. Uab bian—nès-nès uab matâteme—nabè’ mapakê on “senter” neu hit uab. Ntomneu lasi i, Johann Wolfgang von Goethe, am’úf sastra Jerman ini haefes nak, “Wer fremde Sprachen nicht kennt, weiß nichts von seiner eigenen” (Sekau es ka nahín fa uab pah-bian, ka nahín fa sâ-sâ a-ntomneu in uabe kun).
Noemuti, Timor Neontés, 25 Funboës 2009
No comments:
Post a Comment