Au Sekau Kau Ka?

Nâko: Yohanes Manhitu

Au i pakaet nâko Apakaet Amaneot;

au i sufâ nâko Asufat Abalbalat;

au i humaf nâko Humaf Aklahat;

au i snanaf nâko Snanaf Afémonit;

au i amonit nâko Amonib kanan amonit;

au i atuthaes nâko Alulut neu lalan amaneot;

au i asanab lê nafnekan Asoisanat Amanekat;

au i afnekan neu mlilê pah-pinan ma firdaus;

au i ate neu Usif Amanekat ma Afé’ampun;

au i askolat nâko Guru neu kanan guru;

au i asonlait neu Bahfatu Amepat;

au i domba nâko Atukus Amaneot;

au i amninut nâko Oematâ Kaämètis.

Au i mansian, lo mansian, me Ho msian!

Yogyakarta, Funboës 2003

Hanfuaf “Natal” nane nâko mé ma nak sâ?

Foto: www.amazon.com

Atuis: Yohanes Manhitu

TON-TON, on tosranî*, hit a-tfesta Natal haefes he tamnau Usif Yesus Kristus In neonmahonit. Festa Natal nane festa mlilê. Mlilê a-nbi hit nekak, mlilê a-nbi umenanan, mlilê a-nbi kuan ma kota, ma mlilê a-nbi pah-pinan nobamesen (nobâtemen). Masi onnane, masit hit fêka tahín fa hanfuaf Natal nane ném nâko mé, nâko uab sâ, ma in otne nak sâ.

Hanfuaf Natal nane ném nâko uab Portugis ma in otne nak ‘mahonit’. Ma hanfuaf Natal nane nahún ném nâko hanfuaf Latin nua Dies Natalis nak ‘Neonmahonit’. Neonmanohit nane Usif Yesus Kristus ini. Ma natuin tradisi Sranî namfau nbi pah-pinan, Natal a-ntom nok tanggal 25 Funboësamnuâ. Biasa, nbi Klei Katolik, tosranî Katolik natuin misâ nok tanggal 24 nfai, nane nak Misa Fai Natal. Ma nbi tanggal 25 noknokâ, a-nmuî misa Neno Natal. Nbi Timor, nès-nès a-nbi TTS, Natal matekâ nak Haupinâ. Kanaf Metô i msâ a-tpake neu hau pinâ—hau lê mahias nèk paku aklimâ, abnafû, mbb. Ma nbi hau pinâ in une, nmuî gua Natal, lê matuâ nèk patung Ainâ Maria, Amâ Yosef, Usif Yesus fê makukê, apaomuîtin, Usif Teun nâko Neonsaet, mbb.

Nâko lekâ tosranî a-nbi pah-pinan i nmulai nmoê festa Natal? Natuin data historis, festa Natal un-unû a-nmulai nbi ton 200 OK (Oras Kristus, Masehi) a-nbi Aleksandria (Pah Mesir). Ma festa Natal nok tanggal 25 Funboësamnuâ nane nmulai nbi ton 221 OK, Sextus Julius Africanus es na’úbe, namunit tuafe namfau nsimo ma nanaobe nâko tonnatun V.

Ma lekâ Natal nemantea Pah Timor? Ka tahín fa manëo lekâ. Me, hit tahín tak Toes Sranî ném neu Pah Timor natuin ânoinâ Sranî nâko pah Portugal ma Belanda. Sin es na’úb mepu kninô a-nbi Pah Timor ma nèk atoin-Timor he nahín toes Sranî. Neu, hit nabè’ tak Natal nemantea Pah Timor a-nbi tonnantun fauk afinit nae, nbi oras festa Natal a-nmulai manaob a-nbi Timor. Hanfuaf Natal nane, masi ném nâko uab Portugis, munî i in a-ntamen es uab Metô. Es onnane, nbi oras hit tak Natal, hit ka taneöp fa tak nane hanfuaf nâko uab matâteme.

Natal he ntea ben. Me, hit he tatuin onen aî misa tèk uab sâ? Uab Metô? Munî i, he tfesta Natal, a-nbi mé-mé, nbi atoin-Metô in kuan ma bale, alakleö ka nmuî fa ben onen aî misa nèk uab Metô. Natal ném he nèk kit dame nbi pah-pinan i. Ma hit tafnekan he Asoit-Asèfit In neonmahonit naheun hit nekak nèki mlilê he tpanat relasi alekot tok mansian, tok pahe in nesan, ma tok Uisneno, hit apakaet. Kalobes, hit he tamnau Yesus Neno Anan In neonmahonit. Aim he tafnekan he lomit alekot ma sinmakat amasat naheun hit nekak ma tjail amnèkdame neu pah-pinan i. Dame nbi pah-pinan, dame nbi neno-tunan. Tabê Natal! 

Yogyakarta, 9 Funboësamnuâ 2012

---

* In tekas (varian) bian eslê toslanî, lê ném nâko hanfuaf to aî tob ma slanî. 

Balesnasat amasat

Nâko: Yohanes Manhitu

Petû ma hau humaf namfau
nbah nan bale pis-anâ mesê
es akòput npaumaka ‘nonô.
Oe mutî onlê susu nsai babaun.

Oras ho muhakeb mulail oto,
ho mlak a-mleuk lalsamén.
Krus, kontas amasat, ma ninî
nhias kios mabaris sin matkin.

Neno-neno ho mnen slutuf
ma tasibu bian abít kota nanan.
Kalu msinmak he mutnín nekam,
òm fê! Bale amasat i nfe ko dame.

Sendangsono, Funnimâ 2007

Tah meja mesê tok Yudas

Nâko: Yohanes Manhitu

Mnahat ma mninut nèki mlilê

neu tuaf nekmutî ma neklahi.

Mnahas ka npil fa mansian,

meno msâ ka nbèt fa tuaf.

Nbi meja mesê hit tabua,

tbait sisi-‘makâ tamnés,

tbait tuâ’e msâ tamnés.

Hit tah ma tiun tabua.

Me nokâ ka nmeu

lê hit abuat tahín,

hit meja mesê

tok Yudas.

Bijeli-Noemuti, Funnuâ 2011

Gitanjali 12, Nâko: Rabindranath Tagore

Foto: http://upload.wikimedia.org

Nâko: Rabindranath Tagore

Au naolalan i nah oras namfau ma in lalan namnaun. 

Au ‘poi òm ‘bi kereta tunan oras manse fê natból, ma utuin au
lalan ‘tam naijafui pah-pah ma usaitan au nobik a-nbi kfun ma planet namfau.

Nane eslê au lalan amnanûsekê lê ném paumakâsekê neu ko,
ma ‘noinâ nane eslê mâneät afinit lê nanát neu sít in hanan biasa ‘sekê.

Anaolalan nane musti nnot kanan enô kamahinê he ntam neu ini kun,
ma tuafes musti napunan pah-pinan kòtin he namunit a-ntean bale akòpûsekê.

Au matak a-nfui ma nmanua oras au fêka ‘koâ sin ma ak ‘Ho es ko i!' 

Hantotis ma koâ `Hòè, es mé?' ‘njalin matnú lê a-nsain neu saif nifun mesê
ma ntoeb nan pah-pinan nèk noehenu nek’atoes ini ‘Au es nane!'

Yohanes Manhitu es natlakab neu Uab Metô
---------------------------------------------------------

The time that my journey takes is long and the way of it long. 

I came out on the chariot of the first gleam of light, and pursued my

voyage through the wildernesses of worlds leaving my track on many a star and planet.

It is the most distant course that comes nearest to thyself,
and that training is the most intricate which leads to the utter simplicity of a tune.

The traveler has to knock at every alien door to come to his own,
and one has to wander through all the outer worlds to reach the innermost shrine at the end.

My eyes strayed far and wide before I shut them and said `Here art thou!' 

The question and the cry `Oh, where?' melt into tears of a thousand
streams and deluge the world with the flood of the assurance `I am!'

Uab Kuatuafe nbi Kurikulum Skól

Liänaskolin nâko Pah Timor. Nâko: http://www.wfp.org

Atuis: Yohanes Manhitu

MASIT hit tahínen tak a-nbi Pah Jawa, uab kuatuafe ntamen es kurikulum skól nâko SD talantea SLTA (aî skól lê in tingkat namnés). Nane ka neu fa sâ, ala neu he tpanat uab kuatuaf (uab Jawa [Jabas] aî Sunda[s]) he nmoin nabala nbi tob in monit neno-neno on apanat uab. Natuin uab kuatuafe in tamas neu kurikulum skól, hit tafnekan henait liänaskolin nahinan molok kuatuaf nâko sin fê an-anâ, ma nsinmakan he npante ona ‘maus budaya nbi sin monit neno-neno. Nbi provinsi teun es Jawa (Jawa Tengah, Yogyakarta, ma Jawa Timur), liänaskolin nânoin’in ka ala fa he namolok uab kuatuaf, me msâ he ntui uab nane npaek in huruf lê matekâ nak hanacaraka (baca: honocoroko).

Ma oras i mauthe hit ta’ét onmé nbi Timor Neontés (NTT), uab kuatuafin a-ntamanen es kurikulum skól aî fekâ? Fakta natonan kit, nak talantea neno i msâ uab kuatuaf mesê fêka ntam neu kurikulum skól, masi neu baha skól dasar (SD). Fêka tahín nansâ es in fêka ntam neu kurikulum skól onlê a-nbi Jawa. Hit tafnekan henait baun-baun anaäplenat a-nbi Timor Neontés naim lalan alekot ma nmeup nabua nok ahínmolkin (linguis, ahíntoni, mhb.) he natám uab kuatuafin neu kurikulum skól. Me au uäkâ ak lof suk mâneät he tanaob neöp alekot i fun a-nbi Timor Neonsaet (aî NTT nobâtemen), nmuî uab kuatuaf namfafau ma es-es nok kun in dialek. Onlê a-nbi Timor Neontés, hit tahín tak a-nmuî uab kuatuaf fauk, nane eslê uab Metô, Tetun Belu, Helong, Kemak, Bunak/Marae. Oke-msâ a-nmuî uab Malayu dialek bian lê mapakê es Kupang, eslê uab Kupang. Nbi kabupaten fauk lê a-npaken uab Metô msâ, hit nabè’ tít dialek fauk es mapakê. Bale es-es nok dialek/logat humfes. Es onnane, kalu hit taneöp maneö, hit musti tmeup mâtanê ma tmakoe he tmoê buku aî tuis namfafau ma tsiap lalan alekot henait hit nabè’ tatám uab kuatuafin neu kurikulum skól.

On amolok uab kuatuaf kit, masit hit feësat tatoit tak, panat uab kuatuaf i sekau in baut-sutais (tanggung jawab)? Natuin maneone, ka ala fa tob in baut-sutais aî skóle ini. Hit anaäplenat, natuin konstitusi (UUD) in lelut ma lekat, musti npanat uab kuatuaf ok-okê a-nbi Pah Indonesia nanan he nmonin piuta ma njalin ‘takaf budaya neu suku es-es. Ma lelut ma lekat konstitusional nane nabè’ manaob natuin kurikulum skól. Es onnane, hit tafnekan he program tamas uab kuatuaf neu kurikulum manaob a-nbi Timor Neontés masi mepu i fê mâneät. Uab kuatuaf es-es a-nbi Timor Neontés (ma nbi NTT nobâtemen) lof napèn bale nbi skól kalu in a-ntam neu kurikulum masi ala nbi SD nmés.

Yogyakarta, 9 Funboës 2012

Hanaf alumat nâko neno-tunan

Nâko: Yohanes Manhitu  

Neu Wolfgang Amadeus Mozart

Haef namfafau ben ho musik amasat

nabia kau nbi mnamit amnanut nanan.

Au nekke nlem neu melodi kaäsnasat

lê namasab tabu in lakat a-nbi lalan.

Haef-haef au utnín ho musik alumat,

au nekke naheun nok dame in sain

lê ném nâko neno-tunan amnanut,

lo onlê malaikat puknes in hanan.

Ho onlê mukeo kau piuta he ait lakat

he ‘nao ‘tean hanaf amasat in usan

lê nakinbon es bale ‘loö mapanat,

ma ho musik a-nsai ntea in nanan.

Ho kanam, ho hanam nlakan nakat

ma naheun nekaf a-nbi batan-batan

onlê piöt nâko beï-naï lê mapanat

neu sufaf-kaüf atuas pah-pinan.

Hanaf alumat i ném nâko Abalbalat

ma nsai natuin ho musik in masan.

Au nekke nsai nbi mlilê neu nenat

ma ûlatan Usif abít neno-tunan.

Yogyakarta, Funsiô 2012