 |
| Foto: https://www.auralarchipelago.com |
ONLÊ hit tít ma tahín, síte biasa mamoëk nâko not ma hanfuaf, somak musik instrumental onlê Beethoven aî Mozart ini es haef namfau ka nmuî fa hanfuaf, alaha alat musik in hanan nmés. Nbi Pah Timor, nès-nès a-nbi aonbian neontés (lê a-ntam NTT), haef namfau hit a-tnen piusbijól lê ka nok fa sít, ala lètis ma kasit (nbi Noemuti, hai mihín apisut-es nâko Kuan Tôbalâ, eslê Tua Maria Opat). Masi onnane, munî i sít lê mabiab nok hanfuaf es namfau nès. Ma hanfuaf lê mapakê nane biasa mamnaitî nâko asíte in uab aî tuaf anenat (s)ini.
Ntomneu mepu he tamliab uab kuatuaf (asli), onlê uab Metô ma uab humaf bian, au utenab ak sít humâ-humâ lê mamoëk nèk uab kuatuaf nabè’i ntulun he npanat uab nane. Fun natuin kanan sít alumat, uab-es nabè’i nmoin ma namlia nbi pahe ma kuane nanan, ma to(b) ok-okê nâko liänâ talantea amnasit lof nahín, kalu sin a-nsimakan sít, sin lof a-nsin natuin. Nmataul nok lasi i, au kuk umlilê fun munî i asít nèk uab Metô fê namfau ma asinmakat a-msâ fê esan. Nane ‘takaf alekot mesê neu uab i in monit. Fun henait uab-es nabè’ namlia, in musti mapakê piuta nbi in amolok sin mepu ma monit neno-neno. Hit musti tamlilê fun a-nbi bale-bale lê naüab Metô, fê a-nmuî asít nua aî teun. Tafnekan he namfau ntèn. Nbi TTS, hit tahín Sius Ottu nâko Oinlasi lê fê natutan in mepu talantea oras i. Neonfaukâ i msâ a-nmuî asít feü nâko Soë, onlê Amsal Tunliu ma in aonbian-sin (atoni 7) esan Nekmese. Nbi Oekusi nmuî Lindo Casenube, Inacio Soares, ma Adelino de Almeida. Tuaf teun’in i nsin nèk uab Metô logat Oekusi. Oke-msâ a-nbi TTU, hit tahín asít fauk es munî i nsin nèk uab Metô; ese eslê Laurenzo Amaunut. Nâko un-unû hit tahín ma tsí “Tebe Onnana” nâko Amarasi. Neu, kalu onnane, hit nabè’ ma musti tamlilê fun a-nbi hit pahe nmuî asít namfau es naäitî molok ma pahe in kanan natuin sít alumat lê namlileb hit nekak. Nâko bale-bale lê matekâ, hit lof fê he tafnekan ma tpao asít nâko bale Kusâ-Man(u)lea. Masi natuan esan Pah Belu, abitin pisâ i msâ namolok Metô onlê hit; sini biasa matekâ nak Dawan R (er).
Me kalu tkios leko-leko kanan sít apoitin munî i, hit nabè’ tak sít munî i mamoëk natuin monit moderen ini. Nane naleok ma ntóm fun amolok Metô sin monit nnao natuin naomatas (kemajuan) ma produk sení msâ mamoëk natuin. Me masi onnane, hit kaisâ t(ap)nikan sít un-unû (tradisional) lê mapakê nbi tofas, kbûpenâ, mhb. Kalu hit nabè’ tapán ma tpanat sít nâko un-unû talantea munî i, nanao hit lof tahín meupsít in naomatas.
Haef namfau hit a-tpules ma tâlatan atoni bian onlê solalus, tuaf anaäplenat bian, fun sin nèk pahe in kanan, me hit t(ap)nikan he tfe pules neu sení-tuaf, onlê asít (mnâ ma feü), abilut (neu bilut unû ma munî i/moderen), apiusbijól aî âbaëbijól (nès-nès neu piusmetô), absoöt, abonet (nès-nès neu amnaitné[l]), atenus (betî [maû] ma tais), mhb. Tuaf amfaut lê matekâ i, natuin sin mepu alekot ma amasat, naäitî ma nâlatan pahe in kanan, oke-msâ a-npanat a-‘maus budaya humâ-humâ, lê nabè’ namneuk kalu hit t(ap)nikan he tpanat sin. Natuin au tenab, sin ok-okê nabè’ matekâ nak meo apanat neu pahe ini ‘maus amasat (onlê meo amakenat lê a-npanat to(b) ma kuan henait musu kaisâ nasík ma natau nan sin).
On hantobes neu tuis tuktukâ i, au uteab pules ma seunbanit namfafau neu kanan asít, apiusbijól ma ameput ok-okê lê, nèk sin hinet, makoet ma laismanekat, natutan nèk nekan nok nanan banit alekot he nafinib—nès-nès neu amolok Metô ok-okê—Pah Timor in sailumat ma ‘maus upmâfenâ humâ-humâ, lê beï-naï sin natutan nalali ben neu kit he tpanat ma tamliab, oke-te tatutan neu batan amnemat. Uamnanû neu ki, ameput amakoet ok-okê!
No comments:
Post a Comment