Ampaer Richard Daschbach, SVD: Kaesmutî Amamat ma Amolok Metô

Foto nâko: http://www.oecusse.com/topu/index.htm

.

Atuis: Yohanes Manhitu

Ampaer Richard Daschbach nane sekau ka? Nane ampaer kaesmutî lê nemantea Pah Timor a-nbi ton 1966 nâko Pennsylvania, Pah Amerika Serikat. Natuin in kanan, hit tahín tak in uispaer nâko komunitas SVD (Societas Verbi Divini, Sosietas Aän Uisneno) – ordo-es lê Santu Arnoldus Yansen nahakeb a-nbi Steyl, Balanda, 8 Funsiô 1875; ordo neu uispaer ma bruder sin. Oras fêka natua nâtét a-nbi Pah Ambenû, uispaer i – lê a-nbi ton nane in umur fê bônua ma nès – ntulun tosranî a-nbi Pah TTU. Nbi ton 1982 in a-ntam neu Pah Oekusi natuin Naîmeko, ma nanaob mepu nbi kuan Lel-úf. Nâko kuan i in a-nsés neu Nitib. Ma okê nâko pisâ nane in a-nain balan neu Kutét (kuan-es a-npaumak nok Nipaen, nakat nok TTU), ma munî i, natuin hanaf nâko Oekusi, in es a-nfain kuan Mahatâ (npaumak lalan neu Wini). Nbi Oekusi, tosranî bian a-nteke nak Ampaer Gaspar, fun mâneät he ntek in kanan. In nanaob mepu ‘ló ben a-nbi Pah Timor. Nbi oras tui i mamoët Ampaer Richard fê nabala es Oekusi ma nanaob mepu ton bôhammesê ben a-nbi Pah Timor.

Tuis i ka nok fa neksalit he hit tânaeb tâsekê Ampaer Richard in kanan, aî he tak ala in nmes kun es namliab hit uab; atoni bian kahâ. Au ala ‘loim he umnau ufanî in mepu nbi atoin-Timor, nès-nès amolok Metô, sini tnankin on tosranî. Natuin misi kninô he ntaul ma nèk tuaf neu Uisneno Amonit, Ampaer i lo nsuis ma ntám neu uembubû (umêsubâ) masi aimasû naheun in human. In haef namfau natai betî (maû) ma nabsô (nasbô) lekûsene. Ma nès nâko nane, in namolok tosranî in uab (Uab Metô) naleok ma namás, ma nanaob mepu Uisneno nèk uab nane, lê a-nmoê tuaf namfau nahín Uisneno In aän kninô. Au, ok tuaf pukan bian, ‘fain saksi neu in mepu nane. Neu misâ, in a-nsiap sâ-sâ ok-okê nèk Uab Metô. Nâko misâ in ún talantea msòpun, hit ka tnen fa uab bian es mapakê, alakun Uab Metô. Masi onnane, neu sít, tosranî nabè' nèk Labit (Uab Indonesia) aî Tetun. Au fê umnau, haef namfau in nateab hantonas ma honet neu tosranî nèk tuis a-nbi Uab Metô nméskun ma mamalak nèk in kanan bian: P. Eli Anunu Sasi, SVD. Nbi oras fê an-anâ, au ka uhín fa leko nansâ es Uab Metô musti mapakê neu sít, tuis, ma humaf bian. Me namuin, oras au nekak nahín, au èk nekak nanan, ‘pules sâ lê uispaer kaesmutî i nanaobe piuta. ‘Tebes, nane naleok neu uab i in monit ma mlian.

Ntomneu molok, Ampaer Richard, ka ala fa nbi umeklej (umeklei/umekré), nbi in ume msâ in namolok Metô nok kit. Masi in nahín nak hit askolat kit, in lof musti nhaman (nhosén) kit nèk Uab Metô. Oras fê ‘bi Oekusi, haef fauk onnane au ‘nao ‘kios Ampaer a-nbi in ume abít Kutét. Ma oras hai miëuk onnane, molok lof a-nsai; hai ka mèk fa uab Indonesia aî Inglés (fun inkun amolok uab Inglés ma au uhín uab nane masi kleö-kleö), me hai molok a-nmulai ma namsòp nèk Uab Metô. Neu, kalu kaesmutî i namolok namás lekleok nèk Uab Metô, nansâ hit uab tuaf ka tamlilê fe he tamolok piuta?

Ofmasit a-nmuî uispaer kaesmutî bian a-ntèn es namolok Metô naleok onlê Ampaer Richard, me talantea neno i ala in es au uhine leko, masi ‘ló ben hai ka miëuk fa. Munî i nmuî kaesmutî namfau (ka uispaer fa) es namin he nahín Uab Metô nane in gramatika ma masan onmé. Me haef namfau sin fê a-nheu neu baha tuis aî molok ntomneu Uab Metô. Hit tafnekan he haef amnemat sin a-ntuin ma namolok nèk Uab Metô. Natuin au tenab, henait uab i namlia ma nmoin piuta, hit, tatám nok kanan atuis, asinmák-uab, amoêriset (ateliti) ok-okê, musti tatbók tâko ntomneu Uab Metô ma tlak teu tèk/tpaek Uab Metô. Ntomneu lasi i, au uäkâ ak Ampaer Richard es aléklalan alekot mesê neu kit, fun ka ala fa ntui sulat ma sít nèk Uab Metô, me ini msâ a-npaek uab nane he namolok humaf nok humaf ma nekaf nok nekaf nok in tosranî. Lasi humaf i nèk kit neu Santu Sirilius ma Santu Metodius (nuasin olif-tataf), ânoinâ alekot ma makanâ nua es unû masònû nâko Konstantinopel (munî es Pah Turki) he nnaon neu Pah Eropa Neonsaet (Pah Slavia) he nanaob misi kninô. Es onnane, sin nuasin matekâ nak Rasul Pah Slavia. Nbi nae, sin nuasin ka nasmanan fa he nâsekê tosranî feü sin he npaek uab Yunani (uab liturgi), me sin nuasin nmepun mâtanê he nmoê alfabet (huruf) atomas neu topukan nane. Alfabet nane namfau es mamnaitî nâko huruf Yunani ma (fun huruf ka ntea fa) nselo nok huruf bian nâko uab Ibrani. Nalail onnane-te, sin a-ntui nafanî Sulat Kninô ma onen sranî namfau neu uab kuatuaf nèk alfabet feü nane. Tkios, santu nua in i ka ntuin fa ntomneu molok kuatuaf, me sin a-ntuin npaek molok pah feü nane. Es onnane, talantea munî i santu ‘naek nua in i sin misi in nobin (hukun) fê nabala, nane eslê alfabet Siril (huruf Siril) lê mapakê nanoeba es Pah Rusia ma pah bian-bian lê unû nasitbok nâko Uni Soviet.

Ampaer Richard, masi ka nmoê fa namnés onlê santu olif-tataf nua'in i he naim huruf neu atoin-Metô, in a-ntulun, nèk in lalan ma mepu, namliab uab lê haef namfau mapnikan. Nès-nès, nbi neno unû uab i matalâ (mabanû, mabandu) nbi skól. Ntomneu panat uab, hit nabè' tak on i: “Atoni mesê ka nabè' fa he npanat ma npoip hau úf es lê ini slekin ma toen namfau leüf. Me kalu hit ok-okê neno-neno ‘kuï mesê, masi foknaise namnaun hau úf nane lof ka nmaet nít fa.” Ma onlê apopit mesê, Ampaer Richard (lê ném ma npaek haunoö nâko hau úf nane) namlilê ma nmakoe piuta he npoip “hau úf mataën” nane.

Talantea neno i au uhín ma ‘palsai, Ampaer Richard fê namtasab lulun nèk puah, manus, ma ao. Ma Uab Metô fê naheun in tenab ma namlia nbi in nekan nanan. Haef amunit, oras au ‘nao he ‘kiso nbi in sonaf Kutét (lê mahakeb es ‘nuüf in ún), in kabî (okômamâ, okmamat) ‘naek fê namték ma Uab Metô in hanan fê naheun sonaf lê alakleö he mânikî nèk fatu bnoko. Etus ntomneu uispaer kaesmutî amamat ma amolok Metô i nheu ba lê i nai. He usoup tuis palpalâ i, au ukeo he hit, uab tuaf, ma ka uab tuaf sin, tfé upâ ‘naek neu molok lê un-unû, natuin in tulun, Uisneno In aän masenâ ma namlia nbi hit nekak nanan.

Yogyakarta, Funboësamnuâ 2007

Sumber lê mabaca:
http://oecusse.com/topu/index.htm
http://yesaya.indocell.net/id536.htm
http://www.macedoniainfo.com/cyrill_and_methodius.htm