Wednesday, January 16, 2008

L.L. Zamenhof, Uab Esperanto In Apakaet Afnekan

Dr. Ludovic Lazarus (Ludwik Lejzer) Zamenhof (15 Funboësamnuâ 1859-14 Funhâ 1917) nane atoin-Polandia nâko kaüf Yahudi. In es a-nmoê uab Esperanto, uab kaäsli (artifisial) lê munî i mapakê namfau ‘sekê.

Zamenhof nane in maneone dokter mataf kun ma in uab ainaf eslê uab Rusia ma Yiddi. Me ini msâ namolok a-nsai uab Polandia ma Jerman. Ma nbi neon'amunit, ini msâ nânoinâ kun uab Prancis, Latin, Ibrani, Yunani ma Ingris. Oket ini msâ a-nsinmakan uab Italia, Spanyol, ma Lituania.

Zamenhof mahonis a-nbi Bialystok, Polandia nbi ton 1859. Nbi oras nane, kota i ntam Pah Rusia. Nbi kota i, suku ‘naek kaämnesat teun natuan nabuan: suku Polandia, Belarus ma Yahudi lê namolok uab Yiddi. Zamenhof a-nrasa susar ma nfrustrasi fun suku ‘naek teun nane feës-feës a-nmapaulkin, es in naneöp nak sin ka ndame fa natuin sin ka namolok fa neu es nok es. Oket in natenab nak kalu sin ok-okê namolok uab mesê lê namnés, sin lê néman nâko suku kaämnestin nane nabè'i nmeup nabuan naleok ma rasa käsinmakat nane lof namneuk.

Oras fê naskól a-nbi SMA nbi Warsawa onnane-te, Zamenhof nesesbon he nmoê in uab palmelu (ahunut). Me uab nane mâneätâsekê, masi in namás. Oke-te in napoin tenab nak uab-es kalu nabè' musti sederhana (kaisâ mâneät) nèki npaek hanfuaf internasional sin lê mamnaitî nâko uab namfau (Esperanto nait namfau nâko uab Romawi sin).

Nbi ton 1878, ini proyek Lingwe uniwersala (Uab universal) alakleö he nmoten. Me Zamenhof in tone (umur) fêka ntea he npublikasi in mepu nane. Namuni-te in a-nkulia nbi Fakultas Meupdokter a-nbi Moskwa ma Warsawa. Nbi ton 1885, Zamenhof nasòp kulia ma npraktek on dokter mataf. Nbi oras nane msâ, in nanaob piuta ini proyek uab. Nbi ton nua in nanan, in nasesbon he naim loibaen (dana) ma namuin in napèn loit nâko in calon babaf (in calon fé in amaf). Nbi ton 1887, in buku lê majudul "Lingvo internacia. Antaŭparolo kaj plena lernolibro" (Uab Internasional. Hantòpus ma Buku Teks Lengkap) mapublikasi nèk kanfulpen "Doktoro Esperanto" (Dokter Afnekan), lê a-njail in uabe kanan. Neu Zamenhof, uab i ka ala fa alat neu komunikasi, ini msâ alat he nabeon in tenabfuaf henait bangsa ok-okê a-nbi pah-pinan i nmonin nabuan nèk dame.

Dr. Zamenhof nasaitan pah-pinan a-nbi Warsawa nok tanggal 14 Funhâ 1917.
-------------------------
* Referensi neu tuis i: http://id.wikipedia.org/wiki/L.L._Zamenhof.
Atuis: Yohanes Manhitu (Foto: https://www.nodo50.org)

No comments:

Post a Comment

Hanfuaf Nonô Fauk ntomneu Uab Metô

Natuin laistenab nak Uab Metô, lê a-nmuî kanaf humaf bian onlê METO, UAB ATONI PAH METO, UAB PAH METO, TIMOR, TIMORESE, TIMOL, TIMOREESCH, TIMOREEZEN, DAWAN, TIMOR DAWAN, RAWAN, ma humaf bian (sumber: taklik teu i), ka nnès fa nâko tuaf 0.75 juta (baca: nol koma juta bôhitumním) es naüabe (= namolke) (sumber: the Indonesian Heritage, Language and Literature, 1998) nbi kabupaten (distrik) teun nok dialek (logat) humâ-humâ, au utenab ak uab i musti napèn hormat ma mateab neu pah-pinan nfunamnatéf. Au 'bèt an kanaf UAB METO fun in es mapakê namfau nnèsi nbi Pah Metô. Kanaf teun lê, natuin au tenab, nebè' mapakê msâ eslê UAB ATONI PAH METO, UAB PAH METO, ma DAWAN.

Kanaf DAWAN nane kanaf “matâteme”, fun fêka tít fa tuaf es nahín (kalu au ka 'san) lekâ kanaf nane nemantea atoin-Metô sin luekkin ma in nâko mé. Tuaf aüab Labit (= Uab Indonesia) sin, natám nok atoin-Metô sin kuk, onlêhe npaek tekas BAHASA DAWAN he nlekan neu UAB METO. Au uäkâ ak atoin-Metô namfau ma atoni biakini msâ a-nkios nak kanaf DAWAN nfain-on tekas Labit neu kanaf UAB METO. Lê i nebè'i nfain alasan nansâ es tekas i mapakê a-nbi bale-bale. Lasi i nabè'i ntom nak oras tuafes a-ntek kanaf aî tekas i, tuafes aî tuafin lê namolok nokne lof nalulub neöp neu Uab Meto aî neu atoin-Metô. Natuin hanaf i, natuin au lomit, 'bèt an kanaf nua in lê i nfain on judul neu blog i, nok tuis DAWAN nbi 'takaf nabit.

Tabê ma pules nâko blog tuaf,

Yohanes Manhitu

ymanhitu@gmail.com

Yogyakarta, 14 Funboësamnuâ 2007