KAMUS, BUKU APANAT HANFUAF

Foto: Gramedia Pustaka Utama (2015) 

Atuis: Yohanes Manhitu

KALU hit tatoit tuafes a-ntomneu hanfuaf kamus in otne sâ, masit in lof natae nak nane buku-es lê naheun nok hanfuafe humâ-humâ lê maätur natuin alfabet. Nane ka nsan fa, fun Oxford Advanced Learner’s Dictionary nfe definisi ahunut lê i: “Buku-es lê nfe daftar hanfuaf nâko uab-es natuin tuinas alfabetis ma natón sin otkin, aî a-nfe hanfuaf nâko uab pahbian es neu hanfuaf es-es (a book that gives a list of words or a language in alphabetical order and explains what they mean, or gives a word for them in a foreign language). Neu, kamus eslê buku lê natám hanfuaf namfafau nâko uab-es. Es onnane, kamus a-ntám neu buku referensi – buku lê a-ntulun tuaf he napèn informasi ntomneu hanfuafin ma bian a-ntèn. Natuin Kamus Besar Bahasa Indonesia (Kamus ‘Naek Uab Indonesia), hanfuaf kamus ném nâko hanfuaf qamus, nâko uab Arab. Ma hanfuaf qamus nane ném nâko hanfuaf uab Yunanis okeanos, lê otne nak 'taismanuan' (Latin: oceanus; Labit: samudra). In matekâ onnane fun buku humaf i naheun nok hanfuaf ma njail onlê taismanuan neu informasi ntomneu hanfuaf nâko uab-es.

Judul fafon i mapilî fun kamus lo buku apanat hanfuaf kun. Uab es-es a-nparlú he nmuî kamus, lê a-npanat hanfuaf amfafaut nâko uab nane. Ma amolok uab sin namlilê fun kamus lê masusun ma nabè’ mapakê neu parlút humâ-humâ. Me haef namfau, uab bian ka nmuî fa kamus komplít. Masi meupkamus nane mepu mâfenâ, nparlú he nmuî kamus neu uab ok-okê. Nane fun natuin kamus, hit nabè’ tahín uab-es in nesan. Natuin in mafauban, nmuî kamus ‘naek ma kamus anâ. Kamus a-‘naek nane natám nain kanan hanfuaf nâko uab-es, me kamus an-anâ alaha natám fuâkes ma mapakê neu ba parlút praktis. Natuin in nesan, kamus mabatî neu kamus standar ma kastandar. Lê ahunut natám hanfuaf nâko disiplin hine humâ-humâ. Kamus humaf i njail sumber neu kamus humaf bian, natuin parlút praktis aî kastandar. Ma natuin uab a-nbi kamus in nanan, kamus mabatî neu kamus uab mesê, kamus uab nua, kamus uab teun, mhf.

Uab (molok) es-es a-nmuî in kamus ma nâfeü in kamus piuta natuin era ini ‘sekan. Munî i, kamus a-‘naek lê mapakê a-nbi Indonesia eslê Kamus Besar Bahasa Indonesia lê Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa (Pusat neu Loitan ma Noeb Uab) es a-nmepu na npublikasi. Atuikamus-es mahinê a-nbi Indonesia eslê W.J.S. Poerwadarminta, atuis Kamus Umum Bahasa Indonesia (1951). Nbi Pah Ingris, hit tahín Samuel Johnson lê a-nmoê Dictionary of the English Language (Kamus Uab Ingris ini), mapublikasi nbi ton 1775. Ma nbi Amerika, hit tahín Noam Webster lê matekâ nak am’úf atuikamus a-nbi Amerika, lê ntui An American Dictionary of the English Language (Kamus-es Uab Ingris Amerika ini), mapublikasi nbi ton 1828. Tuaf amunit es nâfeü uab Ingris natuin tekas Amerika ini kun. Es onnane, munî i hit tahín uab Ingris versi Pah Ingris (British English) ma versi Pah Amerika (American English). Fê a-nmuî uab Ingris humaf bian a-ntèn lê sin ejaän (ortografi) natuin es nâko lê nua’in i. Nbi Webster in kamus, hit tít versi uab Ingris lê mâpalan nâko hanfuaf Ingris sin lê mapakê nbi in pah asli (amaneot). On tlekâ, nbi kamus nâko pah Ingris hanfuaf colour (‘kotof, warna) es mapakê, me nbi kamus Amerika sin hanfuaf color es mapakê. Me versi nua’in nane ok-okê masimô nbi tuis nèk uab Ingris a-nbi pah-pah.

Hit tamolok talaelen a-ntomneu kamus neu uab Indonesia ma uab a-‘naek bian a-nbi pah-pinan amanuat i. Kamus sin nane lo npanat hanfuaf nâko uab faukfauk lê matekâ malalî. Haef i, aim he tkios kamus uab Metô. Hit lof tahín tak talantea neno i fêka nmuî fa kamus a-‘naek komplít he natám nain kanan hanfuaf Metô. Haefes au ‘nen nak Dr. Pieter Middelkoop (ahín’uab mahinê nane) nmoê nan kamus uab Metô es, me au fêka ‘tae ít fa buku nane. Nbi ton 1991, Undana Press a-npublikasi kamus-es kanne Kamus Dwibahasa Indonesia-Dawan lê Tuan Felisianus Sanga nsusun, me kamus nane fêka nkomplít fa ma to-amfaute fêka npake. Ahínmolok Metô sin musti lab-láb, napèn tulun nâko anaäplenat lokal (pemda), he nmepun mâtanê he nsusun kamus uab Metô es.

Samuel Johnson haefes nak kamus in fungsi eslê he npanat uabe in meun. Noah Webster nâko Amerika msâ hanaf mesê nokan. Es onnane, tenab a-ntomneu meupkamus he tpanat uab, nès-nès uab Metô, musti ma’úb nai henait a-nbi neon’amunit, hit uab i nmoin nabala, kaisâ a-njail uab amates bian onlê uab amfaut lê neno i namnékunen fun kamapanat.

Yogyakarta, 10 Funnê 2008