Tabê Natal ma Mlilê Ton Feü!

Tabê Natal ma Mlilê Ton Feü!
Selamat Natal dan Bahagia Tahun Baru!
Bosfesta Natál no Tinan Foun Kmanek!
Salamat Natal dan Bahagia Taon Baru!
Sugeng Natal lan Sugeng Warsa Enggal!
Merry Christmas and Happy New Year!
Joyeux Noël et bonne année!
¡Feliz Navidad y próspero año nuevo!
Feliz Natal e Feliz Ano Novo!
Buon Natale e felice anno nuovo!
Fröhliche Weihnachten und ein gutes neues Jahr!
Natale hilare et annum faustum!
Bonan Kristnaskon kaj feliĉan novan jaron!

.

Yogyakarta, 22-12-2007

Usif Meûsinê he Nkoenonnémen

Nâko: Yohanes Manhitu

Nenô ma fai hit tafinib tabu mnanû sin
Tala tones alakleö he namsoupen.
Lo ‘tebes, tabu natpén nafeus;
Nmaneo, ton feü he némen.

Nahunun ton feü, neno kninô mesê kamapnikan:
Neno Usif Meûsinê nabaijon on mansian.
In ka mahonis fa nbi Salomo in sonaf;
In nemantean pah-pinan a-nbi paän
Okê nabala nok kit he nrasa susar,
Natua nok kit he nsutai mnahas,
Nlak nok kit he nlekan lalan.
In es hit Atukus amaneot.

Mauthe In meûsinen naheun hit nekak,
In snasan ameut nfú kit onlê anîfuü.
Tafnekan piuta he In a-nsoi kit
Nâko hit meisökan moderen
Lê neno-neno nkub nan kit.

Neu makenat, mauthe In neik kit dame;
Neu maputû global, neik kit oetenê;
Neu korupsi, neik kit nek-âpisat;
Neu aborsi, neik kit nekamnaut;
In nahín hit lomit-sin ok-okê.

Ó Usif Meûsinê, aum laba nai meu kai!
Ma meik kai Ho akum neno-tunan
He mnoes main meno pah-pinan.
Mauthe natuin paän Betlehem,
Hai mînoinâ he msiom monit
Masi mlilê ka ntean kai piuta,
Masi mnatû fê eskun bale ‘ló.
Muheun hai nekam ameitis.

Ó Usif Meûsinê, aum laba nai meu kai!
Mfé kai fnekan feü neu neno amnemat
Lê hai fêka mihín in humaf onme.
Mutúk ma mtiut kai nenô ma fai
Henait hai nabeî misoup lalan i
Lê naheun nok katilâ ma ‘naus.
Ho kum es kompas neu lalan;
Ho kum es hai funfaifnomê
Lê nanón kai neik meûsinê.

Yogyakarta, Funboësamnuâ 2007

*****

Raja Terang ‘kan Segera Tiba

Siang dan malam kita melewatkan jam-jam panjang
Hingga setahun hampir saja berakhir.
Memang benar, waktu terbang dengan gesit;
Sungguh, tahun baru ‘kan segera tiba.

Sebelum tahun baru, datang hari suci tak terlupakan:
Hari Raja Terang menjelma menjadi manusia.
Ia lahir bukan di istana Salomo;
Ia hadir ke dunia di dalam kandang
Lalu ia bersama dengan kita untuk rasakan derita,
Ia tinggal dengan kita untuk rasakan kelaparan,
Ia melangkah dengan kita untuk memandu.
Dialah Sang Gembala yang benar.

Biarlah terang-Nya memenuhi hati kita,
Napas-Nya yang murni mengembusi kita laksana angin sepoi.
Marilah berharap selalu agar Ia melepaskan kita
Dari kegelapan modern
Yang setiap hari menyelubungi kita.

Bagi peperangan, biarlah Ia membawakan kita damai;
Bagi pemanasan global, Ia membawakan kita kesejukan;
Bagi korupsi, Ia membawakan kita pertobatan;
Bagi aborsi, Ia membawakan kita belah kasih;
Ia mengetahui segala keinginan kita.

Oh Raja Terang, bersegeralah datang kepada kami!
Dan bawakan kami embun surgawi
Untuk menghapus dahaga duniawi.
Biarlah karena kandang Betlehem,
Kami belajar menerima hidup
Walau sukacita tak kunjung tiba,
Meski emas masih di kejauhan.
Puaskan hati kami yang gersang.

Oh Raja Terang, bersegeralah datang kepada kami!
Berilah kami harapan baru akan hari esok
Yang wajahnya belum kami kenal.
Tuntun dan jagalah kami siang dan malam
Agar kami sanggup menempuh perjalanan ini
Yang penuh dengan duri dan kaktus.
Dikau sendirilah kompas bagi jalan kami;
Dikau sendirilah bintang kejora kami
Yang menuntun kami dalam terang.


Yogyakarta, Desember 2007

Kota Baber (‘Tolfatu Babel), matuï nèk Uab Metô logat humaf nua

Versi i mamnaitî ma maädaptasi nâko: Sulat Kninô neik Uab Metô logat Amarasi lê UBB-GMIT napoin neu tosranî abitin Amarasi

(Genesis 11: 1-9)

1. Un-unu' fe' ete, mansian pah-pinan na'uab ein neik uaba' mese'.
2. Oras sin bian anmurai nanain ein neun pasa' neon saet, sin ntean mneer es et Sinear, onaim sin natuan nbin naan.
3. Onaim hit tmoe' faut me'e, rarit hit tout sin tar naheran. Hit taktuta' fatun naan ma traem sin tpaek ter. ‘Neun pasa' neon saet’ nbi uab Ibrani, in oet ni msa' at nak ‘na'ko manse 'saen’. Sinear naan, nteek ee msa' at ‘Baber’.
4. Sin arsin anma'akoran am nak, “Hoe! Aok-bian arki! Iim he hit tafena' kuuk kota ko' goes. Rarit hit tahake' koat ma'uim fatu mnaun es anbi kota ko'u naan in nanan. Koat ma'uim fatu naan, in a'puupn ee ansutrai neno, henati' hit mateka' kit. Ma maut he hit tjair uuf ko' goes, ma kaisa' tbaits ok.”
5. Onaim UISNENO nsaun neem ma nnoon kota ma koat ma'uim faut maktuta-mnanu' re' mansian ein naan nafena' sin.
6. Rarit In na'uab am nak, “Sin re' ia, uuf mese' ma uab mese'. Saa' re' sin nmoe' je oras ia, fe' nfaat noon. Noka'-nmeum, karu sin arsin nmafutun njarin mese' on re' oras ia, sin of nabe'in he nmo'en saa'-saa' ahaa.
7. Reko nneis Hit tsaun he trikrakan sin uaba' he njair uaba' huma'-huma'. Maut henati' esat ka nahiin fa es in uaban.”
8. Rarit Uisneno nsanu ma nrikrakan sin uaba'. Nok ranan naan, In nmoe' mansian sin nsiksakn ok neu are' bare-bare nbi pah-pinan. Onaim sin ka nafena' nakonob fa kota naan.
9. Natuin UISNENO nrikrakan sin uaba', ma nsiksakan sin neu are' bare-bare nbi pah-pinan, etun sin nakanab kota naan Baber (re' he noi huma' mese' on re' kata es, re' in oet ni ‘taka'nana'’).

**********

Versi amunit i Yohanes Manhitu es natlakab nèk "nontuis (ejaän) feü" maäksen (npaek aksen) nâko versi Uab Indonesia ma Inglés.'Tolfatu Babel
(Genesis 11: 1-9)

1. Ma nbi pah-pinan nobamesen, ala uab mesê ma tekas mesê es mapakê.
2. Es onnane sin natbokan neu neonsaet ma nít naijamnesat a-nbi pah Sinear, ma sin natuan nabala nbi nae.
3. Ma sin nak es neu es: “Aim he tmoê fatumtasâ ma tòt sin leko-leko.” Ma sin a-npaek fatumtasâ nane on fatu ma haulitê on naijamakâliät.
4. Oke-msâ sin nak: “Aim he tahakeb tan kota-es nok ‘tolfatu mesê lê namnaun ma in tunan a-ntea neno-tunan; ma aim he tânaeb hit kanak, henait hit kaisâ tauf-tasán'ok teu pah-pinan ok-okê.”
5. Oke-te Uisneno nsaun he nkios kota ma ‘tolfatu lê liänmansianin nahakeb,
6. ma In nakua aän nak: “Sin ok-okê tokaüf mesê ma namolok uab mesê. Sin mepu i fê naübon; nmulai nâko oras i sâ-sâ lê a-njail sin salit, lof natisbon natuin sin lomit.
7. Neu aim he tsaun he tasulib sin uab, henait sin ka nahín fa es-es in molok.”
8. Es onnane, Uisneno nbait-nasanâ sin nâko bale nane neu pah-pinan nfunamnatéf, ma sin ka nahakeb nan fa kota nane.
9. Fun onnane talantea munî i, kota nane matekâ nak Babel, fun a-nbi bale nane Uisneno nasulib uab pah-pinan ok-okê ma nâko nane msâ Uisneno nbait-nasanâ sin neu pah-pinan nfunamnatéf.

Informasi: Nbi Uab Metô Amarasi Genesis matekâ nak Retâ Ahun-hunut. Au uneöp ak hit nabè'i tpaek Genesis, aî Nuän Ahunhunut.

Neno Pentekosta: Mafê nèk Uab Metô Humaf Nua

Versi i mamnaitî ma maädaptasi nâko: Sulat Kninô neik Uab Metô logat Amarasi lê UBB-GMIT napoin neu tosranî abitin Amarasi

Sin naben ate Smana Kninu' Uisneno antoom sin

(Acts. 2:1-13)

21-2Nateef nok neon ko'u atoni' Yahudi re' sin nteek ee t'nak ‘Neon Pantekosta’, are' too mfaun re' natuina' Nai' Yesus, sin nabuan anbi umj es. Nok askeken ate, sin nnenan a'ruuf es neem na'ko neng goe tunan nahuum on re' ain nautus. A'ruuf naan ko' re'uf, tar abitan re' naan, ka nmanenan fa hanaf es nok es karu sin na'uab ein. 3Rari te, sin niit anteni' nahuum on ai pina' nsakan anbi sin mese'-mese'. 4Onaim Smana Kninu' Uisneno antaman sin arsin. Rari te, sin na'uab ein neik uab pah bian, nmatoom nok saa' re' Smana Kninu' natonan sin. Uisneno In Smana Kninu' nseij On ma nbaits On neu Nai' Yesus in tuaf sin.

5Oras naan, atoni' Yahudi na'ko are' bare-bare et pah-pinan, neem nabuan anbi Yerusalem. Sin neek ein nmarinan he natuin Uisneno. 6Oras sin nneen a'ruuf naan, sin arsin neem nabuan anbi bare naan. Ma mese'-mese' anneen in uaba' na'ko Usif Yesus In haef ein sin ruruk. Sin arsin nsanmakan. 7Sin arsin nsanmakan tar sin na'uab ein nak, “Sin are' a'uaba' ia, atoni' Galilea, ai' kah? 8Nansaa' am es hit tneen sin na'uab ein neik uaba' na'ko hit pah mese'-mese'? 9Hit arkit teem ta'ko propinsi Partia, Media, Eram, Mesopotamia, Yudea, Kapadokia, Pontus, Asia, 10Frigia, Pamfiria, Masir, ta'ko Ribia re' anhaumaak kota Kirene; hit bian neman na'ko kota Roma; 11ma bian anteni' neman na'ko puru Kreta, ma pah Arab. Hit atoni' Yahudi ma atoni' pah bian re' antaman pirsait Yahudi. Hit arkit tneen sin na'uab ein neik hit uaba' mese'-mese', nmatoom nok are' rais ko'u, re' Uisneno anmoe' nani. Airooo! Hit tamkaak batur-batuur!” Na'ko pah-pah re' ia, too mfaun neman nabuan neu Yerusalem.

12Sin arsin namkakan, ma sin maktaan ein es nok es am nak, “Nmoe' on meem es anrair on re' nee? In a'moufn ii, on mee?”

13Mes atoni' bian na'akan sin. Sin na'uab ein nak, “Hoe! Kaisa' mtoe mook sin! Natuin sin nmafu nmaten!”

-----------------------------------------------------------

Versi amunit i Yohanes Manhitu es natlakab neik nontuis (ejaän) feü maäksen (npaek aksen) nâko versi uab Indonesia ma Inglés.

NENO PENTEKOSTA

(Acts. 2:1-13)

Oras neno Pentekosta ntea, kanan atoin-atoes nabuabokan nbi bale mesê. Naskeke-te, hanaslutuf mesê onlê anislutuf amanenut a-nsaun nâko neno-tunan ma naheun ume lê sin a-ntokon nbin; ma sin nít ai buâ lê nasanök ma nsaen neu tuafin nane sin aokin. Ma sin naheun nok Roh Kudus (Smanaf Kninô), oke-te sin nmulai naüaban neik uab pah-bian sini, natuin sâ lê Roh nane nfé neu sin he naüaban.

Oras nane nbi Yerusalem a-nmuî atoni Yahudi atuin lasi Uis-Neno lê natuanan nbi nane, lê neman nâko kanan pah ok-okê a-nbi pah-pinan nfunamnatéf. Tomas sin a-nenan hanaslutuf asanut nane, sin a-npuknok neu bale mesê. Sin ka nahín fa sê lê a-njali nbi oras nane fun sin es-es a-nnen rasul sin naüaban neik tuaf apukan nane sin molok. Sin ok-okê namkakan ma naskeken, okê naüaban nak, “Atoni aüabin nae atoni Galilea, aika? Nmoê-onmé es hit ok-okê a-tnen sin naüaban neik hit uabin, kanan uab lê hit a-tpake nbi hit pah: hit atoni Pah Partia, Media, Elam, to(b) Mesopotamia, Yudea ma Kapadokia, Pontus ma Asia, Frigia ma Pamfilia, Mesir ma Pah Libia lê a-npaumak nok Kirene, amnaomnemat-sin nâko Roma, sin lê atoni Yahudi aî atuinas laistoes Yahudi, atoni Kreta ma atoin-Arab, hit a-tnen atoni-sin nae naüaban neik hit molok ok-okê ntomneu kanan mepu 'naek lê Uis-Neno nmoê nalali.”

Sin ok-okê namkakan ma naskek nâlulî (nabésan) neik naüaban es nok es nak, “Lasimkakan i in otne nak sâ?”

Me atoni bian a-npolin uab nak, “Sin a-nmafun tuakase (anggur) aminonit.”

Mnea: Puisi neik Uab Metô logat Kusâ-Manleâ mafê nok versi logat bian

Aruanta: Yovita Un Bria

A mui an a roenka

A mui an a nanka.

Rasi katateka, be...

Sin biur nabar a roenka nok a nanka.

Tea oras mriana neam,

sin natúrok han siam sin.

Na feak rasi,

In man moe natuina.

Oarsa neamen,

mnea natuan.

Napoin in hausufu mriana,

nok in haufua amianta,

nabar háua ha sa seu.

Háua moen namnaun man mataen

sa mansa nok uarna nbór,

in fe na paha nok na atoen pahatnána,

na΄bá fin, nabar nanka,

Ha namnaut in tuana na in mnea.

Yogyakarta, 13-2-2007

Puisi i matuï neik Uab Metô logat Kusa-Manlea.

**************************

Puisi namnés (neik Uab Metô logat Kusâ-Manleâ) matuï mafanî neik Uab Metô versi (humaf) bian. Logat lê mapakê eslê logat TTU/Ambenû, Amanatun, ma logat humaf bian Pah Oekusi ini. Logat humaf teun'in i nabeî mapakê he tmoê komparasi (nesâ) neu Uab Metô in logat-sin.


Mnait

Au ‘muï es au lolek
Au ‘muï es au nekak.
Masi hanfuaf sin kamamolok,
Sin a-nbilun es au lolek ma au nekak.

Ntea oras alekot nemantea,
Sin napoinok he masimô.
Hanfekat alekot mamnaitî,
Ma okê mepu manaob.

Oras nemantea onnane,
Mnait nane nasuin
Ma napoin ‘fulâ amasat.
Ma…haufuâ ‘naek abitin haube tunan
Nteaben he maseü.

Hau nane nhaek ma namép piuta
Tomas oras a-nlak ma nfín.
In a-nfé neu pah-pinan ma atonîhonis,
Nâbâ nahelon es nae, es nekaf,
He namnaub in tuan neu ini mnait.

*****

Nanait

Au ‘muï et au loenku
Au ‘muï et au nekku.
Masi hanfuafenu kamaüab,
Sin nbilun et au loenku ma au nekku.

Lekâ tabu alekot nemantea,
Sin napoinok he masimô.
Hanfekat alekot mamnaitî,
Ma okê banit manaob.

Tabu nemantea onnane,
Nanait nane nasuin
Ma napoitan ‘tunâ amasat.
Ma…haufuâ ‘naek amitin hau tunan
Ntea yen he maseû.

Hau nane nhaek ma namép piuta
Tomas tabu nlak ma nfín.
In nfé neu pah-pinan ma mansian,
Nâbâ namép et paina, et nekaf,
He nâbokâ in tuan neu in nanait.

*****

Unmait

Au ‘mûje es au loelke
Au ‘mûje es au nekke.
Masi hanfuafin kamamolok,
Sin nbilun es au loelke ma au nekke.

Oras alekot nemantea,
Sin napoinok he masimô.
Hanfekat alekot mamnaitî,
Ma okê mepu manaob.

Oras nemantea onán,
Unmait nane nasuin
Ma napoin ‘fulâ amasat.
Ma…haufuâ ‘naek abitin haube tunan
Ntea ben he maseü.

Hau nane nhaek ma nahél nabala
Tomas oras nlak ma nfín.
In a-nfé neu pah-pinan ma atonîhonis,
Nâbâ namép es nae, es nekaf,
He nâbokâ in tuan neu in unmait.


Versi teun'in i neman nâko Yohanes Manhitu

Ampaer Richard Daschbach, SVD: Kaesmutî Amamat ma Amolok Metô

Foto nâko: http://www.oecusse.com/topu/index.htm

.

Atuis: Yohanes Manhitu

Ampaer Richard Daschbach nane sekau ka? Nane ampaer kaesmutî lê nemantea Pah Timor a-nbi ton 1966 nâko Pennsylvania, Pah Amerika Serikat. Natuin in kanan, hit tahín tak in uispaer nâko komunitas SVD (Societas Verbi Divini, Sosietas Aän Uisneno) – ordo-es lê Santu Arnoldus Yansen nahakeb a-nbi Steyl, Balanda, 8 Funsiô 1875; ordo neu uispaer ma bruder sin. Oras fêka natua nâtét a-nbi Pah Ambenû, uispaer i – lê a-nbi ton nane in umur fê bônua ma nès – ntulun tosranî a-nbi Pah TTU. Nbi ton 1982 in a-ntam neu Pah Oekusi natuin Naîmeko, ma nanaob mepu nbi kuan Lel-úf. Nâko kuan i in a-nsés neu Nitib. Ma okê nâko pisâ nane in a-nain balan neu Kutét (kuan-es a-npaumak nok Nipaen, nakat nok TTU), ma munî i, natuin hanaf nâko Oekusi, in es a-nfain kuan Mahatâ (npaumak lalan neu Wini). Nbi Oekusi, tosranî bian a-nteke nak Ampaer Gaspar, fun mâneät he ntek in kanan. In nanaob mepu ‘ló ben a-nbi Pah Timor. Nbi oras tui i mamoët Ampaer Richard fê nabala es Oekusi ma nanaob mepu ton bôhammesê ben a-nbi Pah Timor.

Tuis i ka nok fa neksalit he hit tânaeb tâsekê Ampaer Richard in kanan, aî he tak ala in nmes kun es namliab hit uab; atoni bian kahâ. Au ala ‘loim he umnau ufanî in mepu nbi atoin-Timor, nès-nès amolok Metô, sini tnankin on tosranî. Natuin misi kninô he ntaul ma nèk tuaf neu Uisneno Amonit, Ampaer i lo nsuis ma ntám neu uembubû (umêsubâ) masi aimasû naheun in human. In haef namfau natai betî (maû) ma nabsô (nasbô) lekûsene. Ma nès nâko nane, in namolok tosranî in uab (Uab Metô) naleok ma namás, ma nanaob mepu Uisneno nèk uab nane, lê a-nmoê tuaf namfau nahín Uisneno In aän kninô. Au, ok tuaf pukan bian, ‘fain saksi neu in mepu nane. Neu misâ, in a-nsiap sâ-sâ ok-okê nèk Uab Metô. Nâko misâ in ún talantea msòpun, hit ka tnen fa uab bian es mapakê, alakun Uab Metô. Masi onnane, neu sít, tosranî nabè' nèk Labit (Uab Indonesia) aî Tetun. Au fê umnau, haef namfau in nateab hantonas ma honet neu tosranî nèk tuis a-nbi Uab Metô nméskun ma mamalak nèk in kanan bian: P. Eli Anunu Sasi, SVD. Nbi oras fê an-anâ, au ka uhín fa leko nansâ es Uab Metô musti mapakê neu sít, tuis, ma humaf bian. Me namuin, oras au nekak nahín, au èk nekak nanan, ‘pules sâ lê uispaer kaesmutî i nanaobe piuta. ‘Tebes, nane naleok neu uab i in monit ma mlian.

Ntomneu molok, Ampaer Richard, ka ala fa nbi umeklej (umeklei/umekré), nbi in ume msâ in namolok Metô nok kit. Masi in nahín nak hit askolat kit, in lof musti nhaman (nhosén) kit nèk Uab Metô. Oras fê ‘bi Oekusi, haef fauk onnane au ‘nao ‘kios Ampaer a-nbi in ume abít Kutét. Ma oras hai miëuk onnane, molok lof a-nsai; hai ka mèk fa uab Indonesia aî Inglés (fun inkun amolok uab Inglés ma au uhín uab nane masi kleö-kleö), me hai molok a-nmulai ma namsòp nèk Uab Metô. Neu, kalu kaesmutî i namolok namás lekleok nèk Uab Metô, nansâ hit uab tuaf ka tamlilê fe he tamolok piuta?

Ofmasit a-nmuî uispaer kaesmutî bian a-ntèn es namolok Metô naleok onlê Ampaer Richard, me talantea neno i ala in es au uhine leko, masi ‘ló ben hai ka miëuk fa. Munî i nmuî kaesmutî namfau (ka uispaer fa) es namin he nahín Uab Metô nane in gramatika ma masan onmé. Me haef namfau sin fê a-nheu neu baha tuis aî molok ntomneu Uab Metô. Hit tafnekan he haef amnemat sin a-ntuin ma namolok nèk Uab Metô. Natuin au tenab, henait uab i namlia ma nmoin piuta, hit, tatám nok kanan atuis, asinmák-uab, amoêriset (ateliti) ok-okê, musti tatbók tâko ntomneu Uab Metô ma tlak teu tèk/tpaek Uab Metô. Ntomneu lasi i, au uäkâ ak Ampaer Richard es aléklalan alekot mesê neu kit, fun ka ala fa ntui sulat ma sít nèk Uab Metô, me ini msâ a-npaek uab nane he namolok humaf nok humaf ma nekaf nok nekaf nok in tosranî. Lasi humaf i nèk kit neu Santu Sirilius ma Santu Metodius (nuasin olif-tataf), ânoinâ alekot ma makanâ nua es unû masònû nâko Konstantinopel (munî es Pah Turki) he nnaon neu Pah Eropa Neonsaet (Pah Slavia) he nanaob misi kninô. Es onnane, sin nuasin matekâ nak Rasul Pah Slavia. Nbi nae, sin nuasin ka nasmanan fa he nâsekê tosranî feü sin he npaek uab Yunani (uab liturgi), me sin nuasin nmepun mâtanê he nmoê alfabet (huruf) atomas neu topukan nane. Alfabet nane namfau es mamnaitî nâko huruf Yunani ma (fun huruf ka ntea fa) nselo nok huruf bian nâko uab Ibrani. Nalail onnane-te, sin a-ntui nafanî Sulat Kninô ma onen sranî namfau neu uab kuatuaf nèk alfabet feü nane. Tkios, santu nua in i ka ntuin fa ntomneu molok kuatuaf, me sin a-ntuin npaek molok pah feü nane. Es onnane, talantea munî i santu ‘naek nua in i sin misi in nobin (hukun) fê nabala, nane eslê alfabet Siril (huruf Siril) lê mapakê nanoeba es Pah Rusia ma pah bian-bian lê unû nasitbok nâko Uni Soviet.

Ampaer Richard, masi ka nmoê fa namnés onlê santu olif-tataf nua'in i he naim huruf neu atoin-Metô, in a-ntulun, nèk in lalan ma mepu, namliab uab lê haef namfau mapnikan. Nès-nès, nbi neno unû uab i matalâ (mabanû, mabandu) nbi skól. Ntomneu panat uab, hit nabè' tak on i: “Atoni mesê ka nabè' fa he npanat ma npoip hau úf es lê ini slekin ma toen namfau leüf. Me kalu hit ok-okê neno-neno ‘kuï mesê, masi foknaise namnaun hau úf nane lof ka nmaet nít fa.” Ma onlê apopit mesê, Ampaer Richard (lê ném ma npaek haunoö nâko hau úf nane) namlilê ma nmakoe piuta he npoip “hau úf mataën” nane.

Talantea neno i au uhín ma ‘palsai, Ampaer Richard fê namtasab lulun nèk puah, manus, ma ao. Ma Uab Metô fê naheun in tenab ma namlia nbi in nekan nanan. Haef amunit, oras au ‘nao he ‘kiso nbi in sonaf Kutét (lê mahakeb es ‘nuüf in ún), in kabî (okômamâ, okmamat) ‘naek fê namték ma Uab Metô in hanan fê naheun sonaf lê alakleö he mânikî nèk fatu bnoko. Etus ntomneu uispaer kaesmutî amamat ma amolok Metô i nheu ba lê i nai. He usoup tuis palpalâ i, au ukeo he hit, uab tuaf, ma ka uab tuaf sin, tfé upâ ‘naek neu molok lê un-unû, natuin in tulun, Uisneno In aän masenâ ma namlia nbi hit nekak nanan.

Yogyakarta, Funboësamnuâ 2007

Sumber lê mabaca:
http://oecusse.com/topu/index.htm
http://yesaya.indocell.net/id536.htm
http://www.macedoniainfo.com/cyrill_and_methodius.htm

Mel Gibson, In Filem, ma Uab Mapniknin

Foto: https://www.allposters.com

Atuis: YOHANES MANHITU

Tuis i mâtulû neu au feothoni Fransiska Manhitu nbi in neonmahonit.

Asimákfilem-sin of nahín Mel Gibson. Abaë ma amoê filem i nâko Pah Austarali, me mahonis a-nbi Peekshill, New York (nbi ton 1956), Pah Amerika Serikat. In karir a-nbi meupfilem naübon nâko drama klasik es kanan Summer City (Kota Foknais) nbi ton 1977, ma in filem sains-fiksi es kanan Mad Max ném namuin (1979). Ton fauk lab-láb lê i in napoin filem nua lê a-nmoê in kanan matekâ haef-haef a-nbi bale-bale, ma akritik filem sin a-nfé komentar namfafau ntomneu filem kolosal (‘naeleüf) sin'i. Bian a-nfé pules ma nsiom in filem sin nèk sinmakat, bian namolok nâleüf ma ntulek.

Naik nâko kritik humâ-humâ, nâko ahínfilem, msâ atoin-biasa sin, au kuk ‘sinmakan Mel in mepu natuin in filem nua amunit lê napèn pules, nès-nès nâko amolok uab (lê alakleö he) mapnikan. In filem nua – The Passion of the Christ (Kristus In Susar) ma Apocalypto (uab Yunani: he tsikô/tapoin) – nfai lalan feü neu panat uab (lê alakleö he) mapnikan, aî uab lê munî i ka nmuî fa tuaf namfau es namolok. Mepu humaf i ntulun he nabeon uab asli sin lê haef namfau ka napènin fa baelsonâ a-nbi pah ma monit moderen, fun sin amolkin ka namfau fa ben, aî sin ka mamolok fa ben – me fê mapakê a-nbi tuis. Ma natuin media audiovisual (nenat-kisot), uab ka amfaut ma ka mapakê fa neno-neno nane napènin “anin” he pah-pinan, nès-nès batan amunit, nahín sin.

Nbi filem The Passion of the Christ, lê a-npiô ntomneu Usif Yesus Kristus in susar mâtanê ‘sekê nâko Poän Getsemani talantea masaeb neu krus a-nbi Bnoko Golgota (uab Ibrani: Bnoko Nuînakaf), Mel Gibson – natuin ahínmolok fauk sin tulun – namonib nafanî uab Latin (lê solalus Romawi sin namolok) ma uab Aram (lê un-unû mapakê a-nbi Pah Yudea oras Kristus fê napunan pah he nfé ‘noinâ neu to(b) Israel nbi jaman Fefbelâ Feü). Nbi filem i, hit tít ma tnén solalus Romawi sin ma Pontius Pilatus in kun namolok uab Latin. Oras Kristus ntek nan lais-amaneot (veritas) a-nbi Pilatus in sonaf, Pilatus natoit nak, “Quid est veritas?” (uab Latin: Laismaneot nane sâ?). Masi ahínmolok (ahli-uab) namfau nak versi uab Latin lê mapakê a-nbi filem nane masusun nâko tuis fauk ma naik kun nâko molok asli nbi oras nane, Mel Gibson nanát nalail kiten neu jaman (oras) lê – kalu ka natuin filem humaf i – hit alaha trasa natuin taesulat.

Meupfilem-es a-ntèn lê nafenâ ma nabeon uab eslê Apocalypto lê fê mapoin neu to-amfaut es lab-láb lê i. Filem lê naheun nok opan nâ i nteknan neu to-pukan es lê natua nbi nasi (‘lamu) nbi Pah Meksiko, oras kaesmutî sin (atoni Spanyol) fêka nhalin sin haekin a-nbi pah pisâ nae. Nâko filem i in ún talantea msòpun, atoinin namolok uab-es lê matenâ nak Maya Yukatec, aithe tuaf jutes (juta mesê) es a-npakê es Naija-ikof (Jazirah) Yukatan, Meksiko, ma tuaf fauk nâko Pah Belize ma Guatemala. Masi ahínmolok fauk fêka ntút natuin nak molok lê mapakê a-nbi filem i logat amaneot ka kahâ, filem i nfé fnekan feü neu uabaknutû namfafau nbi pah-pinan i, es neno nasòp neno nleman neu mèsökan pah moderen fun ka mamolok fa ben, aî masaitan palsumâ. Sin mates aî lemat biasa fun alasan fauk onlê i: (1) ka nmuî fa ben batan (generasi) amunit es namolok, fun batan amolok uab nane ka nmuî fa ben; (2) matalâ (mabandu) nâko anaäplenat, nbi umeskól aî bale umum; ala uab resmi es nabè' mapakê a-nbi mé-mé (hegemoni lingustik); (3) ka nmuî fa sinmakat nâko nanan aî monê he npaek ma namliab uab nane. Biasa fun uab nane ka nmuî fa upâ ekonomi aî sosial (kalu tamolok uab nane hit lof tapèn sâ ka? Loit? Mepu alekot? Lof matekâ nak atoin-ahinat?).

Tkios talail filem lê Mel Gibson namót ma ntulû neu asinmákfilem abít pah-pinan, hit bian ofmasit tanokan, taneöp, oket tafnekan tak, “Koè Usî, lobaithe Mel Gibson naskék naneöp he nmoê filem feü ma npaek uab bian a-nbi Pah Indonesia, nès-nès a-nbi Timor”. Sekau es nahín, kaiskaisâ a-nbi neon-amunit, Mel Gibson, aî tuaf bian onlê in, natutan in mepu ma npil nan uab Metô on uab neu filem feü nane. Ka tahín fa sekau nok sekau es lof nâbaë nbi filem nane. Me au uäkâ ak kalu nanait i naskeke njail, atámkanaf (adaftar) lof neman nâko bale-bale, apaek uab Metô he natám sin kankin ma nafnekan mâtanê he nâbaë nbi filem nane. Me logat uab Metô lê mé es lof mapakê a-nbi filem nane? Lof ka nmuî fa lais'adil kalu logat Amarasi es mapakê fun in a-npaumak kota ‘naek propinsi ini (Kupang), aî logat Amanatun ma Eban fun sin fêka napènin fa pengaru namfau nâko uab bian. Aî logat Oekusi es mapakê fun in napèn hanfuaf moderen namfau nâko uab Portugis? Au ‘palsai lof naskeke nmuî problem ntomneu pilit logat mé es he mapakê. Ma tuaf “pragmatis” (biasa nait fekat natuin situasi) bian – fun ka nlomin fa he nmasikan uab – lof naskék nak, “He kaisâ tmansikan logat mé es he mapakê nbi filem i, aim he ok-okê kit a-tpaek uab netral, lê kaisâ nèk kit neu matufus aî mapaluk”. Ma biasa nbi Timor, uab netral nane eslê Labit (uab Indonesia), aî uab Tetun/Portugis (neu abitin Ambenû). Neu, hit lof tamnés tok abitin Afrika, lê natuin uab namfafau nbi nae ma ka nmuî fa es lê in amolkin namfaun nèsin biakin, namuin naitnan uab bian lê a-njail “uab dame” neu sin ok-okê.

Me hit musti tpao tala Mel Gibson ném he npaek uab Metô nbi filem he tpanat hit uab amasat i? Mel Gibson nane amakoet, me in ala atoni asinmakat mesê. Tkios, uab pah-pinan i namfau nfin nâko nifun mesê! Hit tafnekan piuta Mel bian lê he natbolan nâko Ambenû aî nâko Kusâ-Manleâ talantea Am(a)rasi, ma nâko Amfoän talantea Amanatun he nmoê filem The Perpetuity of Our Culture (Hit Kultur in Monit Abalbalat). Me judul nèk uab Ingris nane lof mapakê neu ba promosi nbi internet neu kesmuit'in, fun filem nane nobamesen lof masuting nèk uab Metô (dialek universal?). Henait akiosfilem-sin nahín filem in etus ma ‘naone nak sâ, filem in teks lof matuï nèk uab Indonesia ma Ingris. Abitin Oekusi nabè' nabainâ teks nane nèk uab Portugis aî uab Tetun henait abitin Timor Neonsaet nabè' nahín filem in arti. Aim he tafnekan!

Yogyakarta, 16 Funboësamnuâ 2007

Sumber lê mabaca:

http://es.encarta.msn.com/encyclopedia_961520966/Mel_Gibson.html
http://en.wikipedia.org/wiki/The_Passion_of_the_Christ
http://www.commondreams.org/views06/1217-24.htm
http://en.wikipedia.org/wiki/Apocalypto
http://en.wikipedia.org/wiki/Mel_Gibson

Amonet Matel lof Nasúf neu ko

Nâko: Yohanes Manhitu

Mhaek ma mupén meu amonet nae
lê namlia nok hun neu kanan muït.
Ho neno-amnemat nmanua ma npao
he mtea nae ma mupein in masan

Mlak piuta masi onlê bikasê mabaut
lê a-nleuk aisaet ma humusu nanan.
Kalu ho mnao ka musnás tala mtea,
ho amonet matel lof nasúf neu ko

Yogyakarta, Funnimâ 2007

===========

Padang Hijau ‘kan Berbunga untukmu

Berdiri dan pandangilah padang hijau itu
yang subur dengan rumput ‘tuk berbagai binatang.
Hari depanmu luas dan menantimu
agar kautiba di sana dan temukan indahnya

Teruslah melangkah meski bagai kuda berbeban
dan melalui tanjakan dan melintasi ilalang.
Jika kauterus berjalan tiada henti hingga tiba,
padangmu yang hijau ‘kan berbunga untukmu

Yogyakarta, Mei 2007

Álvaro Cunqueiro: Musti nmuî pah-mahonit bian, eslê hit molok

Álvaro Cunqueiro Mora (Mondoñeno, 22 Funboësamnuâ, 1911-Vigo, 28 Funtenû, 1981), nane unû utuis nâko Pah Galisia (pah-es npaumak nok Pah Portugal ma sin uabe onhe namnés nok uab Portugés). In atuis neu tuis namfau nèk uab Galisia ma Spanyol. Ini msâ nok nahakeb Asosiasi Atuis Galisia. In tuis-es eslê "Mil primaveras máis"

(Tabu haunasuin naef niufnes a-ntèn).

Nbi munin (‘pinan) i au uteab neu ki tuis mesê lê au ‘utlakab nâko Álvaro in tuis. Fun au fêka uhín fa uab Galisia, tuis i ‘tui ufanî nâko versi uab Inglés ma Spanyol. Me au utonan ki in versi uab Galisia henait hi mihín in uab asli onlê mé.

*****

Texto de Álvaro Cunqueiro

Eu quixen e quero que a fala galega durase e continuase, porque a duración da fala é a única posibilidade de que nós duremos como pobo. Eu quixen que Galicia continuase e, ao lado da patria terrenal, da patria que son a terra e os mortos, haxa estoutra patria que é a fala nosa. Se de min algún día, despois de morto, se quixese facer un eloxio, e eu estivese dando herba na terra nosa, podería dicir a miña lápida: "aquí xace alguén que coa súa obra fixo que Galicia durase mil primaveras máis".

==========

Traduccións ó dawan (uab meto/baikenu)
Au nâko unû ‘loim ma fê ‘loim he uab Galisia nabala ma nmoin piuta, fun hit uab in monit abalbalat es lalan mesleko neu kit he tmoin tabala on to(b). Nâko unû au ‘loim piuta he Pah Galisia nmoin nabala ma, nabua nok hit pah-mahonit, pah-mahonit abít pah-pinan ma amaetsin sini, musti nmuî pah-mahonit bian, eslê hit molok. Kalu nbi neno mesê, oras au ‘maet ulail, atoin-amfaut he npules kau, oras au umliab hun a-nbi hit pah, au niutnatê nabè' matuï nak: “Nbi bale i nabelkon tuafes lê natuin in mepu, nmoê Pah Galisia nmoin nabala talantea tabu haunasuin haef niufnes a-ntèn”.

Nbi Ulan

Nâko: Yohanes Manhitu

Ó amasat, he mnao on mé?
Mkios, neno-tunan nkae
Ma in nú ameut sin
Nfaes lalan abít kuan.

Nbi ulan nmuî tetus-nít:
Kanan hau-amonit namlilê
Ma oeprigi-sin nahenun.
Au lof upoin ufanî ko nâko nú.

Yogyakarta, Funboësamnuâ, 2007