Tuesday, February 14, 2023

Neno Valentin, Neonmanekat He Tamasab Monit

Foto: https://www.inc.com

TON-TON a-nbi tanggal 14 Funnuâ, a-nbi bale namfafau, to-amfaute namnau ma nmoê fesat Valentin. Tuafin a-nmafén tabê aî selamat Valentin natuin kartu, foto, telpon, siaran radio, ma humaf bian. Me, Neno Valentin nane sâ? Ma nansâ es in matekâ nak “Neonmanekat”? Tuis i ntulun kit he tpiö hanait tahín in ném nâko mé ma nansâ es in matutan.

Neno Valentin In Piöt Ahunûsekê
Nmuî versi fauk a-ntomneu Neno Valentin in piöt.[1] Versi ese nak Neno Valentin aî Neonmanekat nane naübon nâko Santo Valentinus (unû in uispaer/pastor Katolik a-nbi Kota Roma). In ka nsiom fa Kesel Klaudius II[2] ini plenat, fun uiskesel Romawi nane ntal atoinmuinfin he nmatsaon. Nane fun sin musti njalin solalus ma masònû neu makenat a-nbi bale-bale. Masi uiskesel a-ntal matsaos nane, Santo Valentinus a-nfe berkat kabin nèki ‘kolô neu pasan feûnin. Namunit Kesel Kladius II nahín moët nane ma nhukum nâmaet Santo Valentinus nok tanggal 14 Funnuâ 270 Masehi. Es onnane, in nenômaten nane njail Neno Valentin (Valentine’s Day).

Fesat Neno Valentin a-nbi Pah-Pah
Nmulai nâko un-unû, tuafe namnau Neno Valentin nèk cara humâ-humâ ma nbi bale-bale. Natuin Wikipedia[3], tradisi sònû kartu ma hausufâ a-nbi fesat Valentin nane naübon a-nbi Pah Ingris ma oket a-nnao ntea pah amolok uab Ingris-sin a-nbi tonnatun 19. Oke-te, nbi tonnatun 20 ma 21, tradisi i ntea negara Asia-sin, onlê Singapura, Sinas, ma Korea Selatan.

Talas neu Fesat Valentin a-nbi Negara Fauk
Nbi negara fauk a-nbi pah-pinan i, fesat Valentin matalâ (mabandu) fun, natuin akuasat sin neöp, in ka nmatóm fa nok sin adat ma laistoes (Islam). Negara-sin lê a-ntal fesat Valentin eslê Pakistan, Arab Saudi, ma Iran. Sònû hausufâ, kartu ma hadia humaf bian a-nbi Neno Valentin nane matalâ a-nbi Pah Ira nâko ton 2009. Me, masi matalâ, tuafe namfau nsimo ma nlomi.

Tradisi Neno Valentin a-nbi Pah Timor
Au fêka upèn fa referensi ntomneu tradisi Neno Valentin a-nbi Pah Timor. Es onnane, au fêka nabè’ fa ‘tui mnanû a-ntomneune. Me, kalu ta’ét nâko tren global, hit nabè’ tak tradisi nane nemantea Pah Timor nâko monê. Masi unu-unû tuafe ka nmoê fa fesat Valentin, munî i tradisi i manaob a-msâ a-nbi Pah Timor, a-nbi neonsaet (nenosaen) ma neontés (nenomòfun).

Puisi-es nèk Uab Metô a-ntomneu Laismanekat
Nâko un-unû, a-nbi Eropa, nmuî puisi ntomneu laismanekat, nèk uab Prancis, Ingris mbb. Puisi-sin nane matuï nok Neno Valentin aî matuï mnanî’en ma oket masònû nok neno nane. Nbi i, au ‘bait an au puisi Metô-es a-ntomneu tema i. Puisi i lo npas neu Neno Valentin.

PUISI MANEKAT

Atuis: Yohanes Manhitu

Puisi alekot i au ‘tui je neu ba ko, au funan atanâ;
hanfuaf amasat i au uteabe neu ba ko, ameûsinet,
natuin ho es aléklalan ma afémeûsinê neu kau
nâko tabu ma leku ho mutua au nekak ametos.

Au ak puisi i naleok masi namleü nbi ho matam;
au ak hanfuaf i namás masi ho ka msinmakne
fun au ka ‘muî fa mnatû ma noinmutî aklimâ
he ‘tulû neu ko on au ‘takaf manekat kninô.

Ò au funan ma hausufâ amasat afomenit,
kaisâ a-mnek kau natuin au ‘nakak in nesan;
kaisâ a-mnek kau natuin au humak in ma’èkin;
kaisâ a-mnek kau natuin au aulnoni in mâfenan.

Asinmakat sít ma kanan hanfuaf alumat-amasat,
msiom fa puisi tukâ lê au ‘tui neu ba ko, feotnai,
henait ho meûsinme nbê piuta, ka nasnás fa.
Ò au funan amasat, mfe kau meûsinê piuta!

Yogyakarta, Funfanû 2003

Tabê Neno Valentin (Neonmanekat) nèk Uab Fauk
Pah es-es a-nmuî kun kanaf ma tabê neu Neno Valentin aî Neonmanekat i. Nbi i, au ‘moê an daftar-es neu Tabê Neonmanekat i nâko uab fauk (masusun natuin alfabet). Au ka utám fa namfafau, me 'tui anaha tabê nane èk uabin lê au uhín sinen aî fê ûnoin’ok he uhín sin.
  1. Buon San Valentino (nèk uab Italias)
  2. Feliĉan Valentintagon (nèk uab Esperanto)
  3. Felicem diem Valentini (nèk uab Latin)
  4. Feliz día de San Valentín (nèk uab Spanyol)
  5. Feliz Dia dos namorados (nèk uab Portugis)
  6. Fijne Valentijnsdag (nèk uab Balanda/Balanâ)
  7. Fröhlichen Valentinstag (nèk uab Jerman)
  8. Happy Valentine’s Day (nèk uab Ingris)
  9. Joyeuse saint Valentin (nèk uab Prancis)
  10. Loron Domin Kmanek (nèk uab Tetun Resmi)
  11. Salamat Hari Valentin (nèk uab Malayu Kupang)
  12. Selamat Hari Kasih Sayang (nèk uab Indonesia)
  13. Selamat Hari Kekasih (nèk uab Malayu Malésia)
  14. Siku ya furaha ya wapendanao (nèk uab Swahili)
  15. Tabê Neonmanekat (nèk uab Metô/Dawan)
Hantobes neu Tuis i
Tradisi Valentin lê naübon nâko Eropa nane munî i njail tradisi global fun a-ntea pah-pah masi in matalâ (mabandu) nbi negara fauk. Lo ‘tebes, ka ala fa nbi Neno Valentin hit tatón hit manekat. Me, neno mesê i namnaub ma nâbokâ kit he tpanat ma tamliab laismanekat. Nbi uab Latin, hit tahín hanfualeko, nak Omnia vincit amor (Manekat nakalab sâ-sâ ok-okê). Ma, nbi maufinu ma makenat a-nbi pah-pinan, manekat es nok es musti namlia piuta.Ω 

Kota Ungaran, 14 Funnuâ 2023
-------------------------------------
[1] Ta’ét https://www.kompas.com/tren/read/2023/02/12/080000765/sejarah-hari-valentine-yang-dirayakan-setiap-tanggal-14-februari (atuis: Nur Rohmi Aida; editor: Rizal Setyo Nugroho; maäkses nok tanggal 14 Funnuâ 2023).

No comments:

Post a Comment

Hanfuaf Nonô Fauk ntomneu Uab Metô

Natuin laistenab nak Uab Metô, lê a-nmuî kanaf humaf bian onlê METO, UAB ATONI PAH METO, UAB PAH METO, TIMOR, TIMORESE, TIMOL, TIMOREESCH, TIMOREEZEN, DAWAN, TIMOR DAWAN, RAWAN, ma humaf bian (sumber: taklik teu i), ka nnès fa nâko tuaf 0.75 juta (baca: nol koma juta bôhitumním) es naüabe (= namolke) (sumber: the Indonesian Heritage, Language and Literature, 1998) nbi kabupaten (distrik) teun nok dialek (logat) humâ-humâ, au utenab ak uab i musti napèn hormat ma mateab neu pah-pinan nfunamnatéf. Au 'bèt an kanaf UAB METO fun in es mapakê namfau nnèsi nbi Pah Metô. Kanaf teun lê, natuin au tenab, nebè' mapakê msâ eslê UAB ATONI PAH METO, UAB PAH METO, ma DAWAN.

Kanaf DAWAN nane kanaf “matâteme”, fun fêka tít fa tuaf es nahín (kalu au ka 'san) lekâ kanaf nane nemantea atoin-Metô sin luekkin ma in nâko mé. Tuaf aüab Labit (= Uab Indonesia) sin, natám nok atoin-Metô sin kuk, onlêhe npaek tekas BAHASA DAWAN he nlekan neu UAB METO. Au uäkâ ak atoin-Metô namfau ma atoni biakini msâ a-nkios nak kanaf DAWAN nfain-on tekas Labit neu kanaf UAB METO. Lê i nebè'i nfain alasan nansâ es tekas i mapakê a-nbi bale-bale. Lasi i nabè'i ntom nak oras tuafes a-ntek kanaf aî tekas i, tuafes aî tuafin lê namolok nokne lof nalulub neöp neu Uab Meto aî neu atoin-Metô. Natuin hanaf i, natuin au lomit, 'bèt an kanaf nua in lê i nfain on judul neu blog i, nok tuis DAWAN nbi 'takaf nabit.

Tabê ma pules nâko blog tuaf,

Yohanes Manhitu

ymanhitu@gmail.com

Yogyakarta, 14 Funboësamnuâ 2007