Neno Valentin, Neonmanekat He Tamasab Monit

Foto: https://www.inc.com

TON-TON a-nbi tanggal 14 Funnuâ, a-nbi bale namfafau, to-amfaute namnau ma nmoê fesat Valentin. Tuafin a-nmafén tabê aî selamat Valentin natuin kartu, foto, telpon, siaran radio, ma humaf bian. Me, Neno Valentin nane sâ? Ma nansâ es in matekâ nak “Neonmanekat”? Tuis i ntulun kit he tpiö hanait tahín in ném nâko mé ma nansâ es in matutan.

Neno Valentin In Piöt Ahunûsekê

Nmuî versi fauk a-ntomneu Neno Valentin in piöt.[1] Versi ese nak Neno Valentin aî Neonmanekat nane naübon nâko Santo Valentinus (unû in uispaer/pastor Katolik a-nbi Kota Roma). In ka nsiom fa Kesel Klaudius II[2] ini plenat, fun uiskesel Romawi nane ntal atoinmuinfin he nmatsaon. Nane fun sin musti njalin solalus ma masònû neu makenat a-nbi bale-bale. Masi uiskesel a-ntal matsaos nane, Santo Valentinus a-nfe berkat kabin nèki ‘kolô neu pasan feûnin. Namunit Kesel Kladius II nahín moët nane ma nhukum nâmaet Santo Valentinus nok tanggal 14 Funnuâ 270 Masehi. Es onnane, in nenômaten nane njail Neno Valentin (Valentine’s Day).

Fesat Neno Valentin a-nbi Pah-Pah

Nmulai nâko un-unû, tuafe namnau Neno Valentin nèk cara humâ-humâ ma nbi bale-bale. Natuin Wikipedia[3], tradisi sònû kartu ma hausufâ a-nbi fesat Valentin nane naübon a-nbi Pah Ingris ma oket a-nnao ntea pah amolok uab Ingris-sin a-nbi tonnatun 19. Oke-te, nbi tonnatun 20 ma 21, tradisi i ntea negara Asia-sin, onlê Singapura, Sinas, ma Korea Selatan.

Talas neu Fesat Valentin a-nbi Negara Fauk

Nbi negara fauk a-nbi pah-pinan i, fesat Valentin matalâ (mabandu) fun, natuin akuasat sin neöp, in ka nmatóm fa nok sin adat ma laistoes (Islam). Negara-sin lê a-ntal fesat Valentin eslê Pakistan, Arab Saudi, ma Iran. Sònû hausufâ, kartu ma hadia humaf bian a-nbi Neno Valentin nane matalâ a-nbi Pah Ira nâko ton 2009. Me, masi matalâ, tuafe namfau nsimo ma nlomi.

Tradisi Neno Valentin a-nbi Pah Timor

Au fêka upèn fa referensi ntomneu tradisi Neno Valentin a-nbi Pah Timor. Es onnane, au fêka nabè’ fa ‘tui mnanû a-ntomneune. Me, kalu ta’ét nâko tren global, hit nabè’ tak tradisi nane nemantea Pah Timor nâko monê. Masi unu-unû tuafe ka nmoê fa fesat Valentin, munî i tradisi i manaob a-msâ a-nbi Pah Timor, a-nbi neonsaet (nenosaen) ma neontés (nenomòfun).

Puisi-es nèk Uab Metô a-ntomneu Laismanekat

Nâko un-unû, a-nbi Eropa, nmuî puisi ntomneu laismanekat, nèk uab Prancis, Ingris mbb. Puisi-sin nane matuï nok Neno Valentin aî matuï mnanî’en ma oket masònû nok neno nane. Nbi i, au ‘bait an au puisi Metô-es a-ntomneu tema i. Puisi i lo npas neu Neno Valentin.

PUISI MANEKAT

Atuis: Yohanes Manhitu

Puisi alekot i au ‘tui je neu ba ko, au funan atanâ;

hanfuaf amasat i au uteabe neu ba ko, ameûsinet,

natuin ho es aléklalan ma afémeûsinê neu kau

nâko tabu ma leku ho mutua au nekak ametos.

Au ak puisi i naleok masi namleü nbi ho matam;

au ak hanfuaf i namás masi ho ka msinmakne

fun au ka ‘muî fa mnatû ma noinmutî aklimâ

he ‘tulû neu ko on au ‘takaf manekat kninô.

Ò au funan ma hausufâ amasat afomenit,

kaisâ a-mnek kau natuin au ‘nakak in nesan;

kaisâ a-mnek kau natuin au humak in ma’èkin;

kaisâ a-mnek kau natuin au aulnoni in mâfenan.

Asinmakat sít ma kanan hanfuaf alumat-amasat,

msiom fa puisi tukâ lê au ‘tui neu ba ko, feotnai,

henait ho meûsinme nbê piuta, ka nasnás fa.

Ò au funan amasat, mfe kau meûsinê piuta!

Yogyakarta, Funfanû 2003

Tabê Neno Valentin (Neonmanekat) nèk Uab Fauk

Pah es-es a-nmuî kun kanaf ma tabê neu Neno Valentin aî Neonmanekat i. Nbi i, au ‘moê an daftar-es neu Tabê Neonmanekat i nâko uab fauk (masusun natuin alfabet). Au ka utám fa namfafau, me 'tui anaha tabê nane èk uabin lê au uhín sinen aî fê ûnoin’ok he uhín sin.

1. Buon San Valentino (nèk uab Italias)
2. Feliĉan Valentintagon (nèk uab Esperanto)
3. Felicem diem Valentini (nèk uab Latin)
4. Feliz día de San Valentín (nèk uab Spanyol)
5. Feliz Dia dos namorados (nèk uab Portugis)
6. Fijne Valentijnsdag (nèk uab Balanda/Balanâ)
7. Fröhlichen Valentinstag (nèk uab Jerman)
8. Happy Valentine’s Day (nèk uab Ingris)
9. Joyeuse saint Valentin (nèk uab Prancis)
10. Loron Domin Kmanek (nèk uab Tetun Resmi)
11. Salamat Hari Valentin (nèk uab Malayu Kupang)
12. Selamat Hari Kasih Sayang (nèk uab Indonesia)
13. Selamat Hari Kekasih (nèk uab Malayu Malésia)
14. Siku ya furaha ya wapendanao (nèk uab Swahili)
15. Tabê Neonmanekat (nèk uab Metô/Dawan)

Hantobes neu Tuis i

Tradisi Valentin lê naübon nâko Eropa nane munî i njail tradisi global fun a-ntea pah-pah masi in matalâ (mabandu) nbi negara fauk. Lo ‘tebes, ka ala fa nbi Neno Valentin hit tatón hit manekat. Me, neno mesê i namnaub ma nâbokâ kit he tpanat ma tamliab laismanekat. Nbi uab Latin, hit tahín hanfualeko, nak Omnia vincit amor (Manekat nakalab sâ-sâ ok-okê). Ma, nbi maufinu ma makenat a-nbi pah-pinan, manekat es nok es musti namlia piuta.Ω 

Kota Ungaran, 14 Funnuâ 2023

-------------------------------------

[1] Ta’ét https://www.kompas.com/tren/read/2023/02/12/080000765/sejarah-hari-valentine-yang-dirayakan-setiap-tanggal-14-februari (atuis: Nur Rohmi Aida; editor: Rizal Setyo Nugroho; maäkses nok tanggal 14 Funnuâ 2023).

[2] Ta’ét https://en.wikipedia.org/wiki/Claudius_Gothicus.

[3] Ta’ét https://en.wikipedia.org/wiki/Valentine's_Day.