Uab Resmi Mesê neu Pah’úf Afrika Nobamesen

Foto: https://www.un.org

Atuis: Yohanes Manhitu

AFRIKA nane pah’úf-es nâko pah’úf (Labit: benua) ním a-nbi pah-pinan i. In biasa matekâ nâk “pah’úf metan” (Labit: benua hitam). Nbi pah’úf i, uab kaesmutî-sin fê mapakê talantea neno i on uab resmi (Swahili: lugha rasmi). Uabin nane eslê uab Ingris, Prancis, Spanyol, Portugis, Jerman, Italias, ma Afrikáns[1]. Masi onnane, nmuî uab kuatuafes nâko Afrika lê munî i mapakê es negara Afrika fauken on uab resmi. In kanne uab Swahili. Salit nâko tuis i eslê taim he tahín uab Swahili nane sâ ma in posisi on uab alutas a-nbi Afrika nobamesen.

Uab Swahili Nane Uab Sâ

Uab Swahili (kanaf nèk uab Swahili: Kiswahili) nane atoni Swahili sin uab. Sin a-nmonin es negara teun: Tanzania, Kenya, ma Mozambik. Uab nane ntam uab-pukan (Sprachgruppe) Bantu[2]. Nbi oras nane, âsosâ ‘balê/akontratu namfau néman nâko Pah Arab ma nanaoban dagang nok kuatuafin a-nbi Pah Afrika in taisninef neonsaet. Ma uab Swahili njail lingua franca (uab alutas) neu anaomnemat ma kuatuaf ok-okê a-nbi pah nane. Natuin uab Swahili in posisi on uab internasional lê namép piuta nbi munî i, nbi ton 2022, Bangsa Mapukan (Perserikatan Bangsa-Bangsa) nafék nak tanggal 7 Funhitû a-njail Neno Uab Swahili. Nane he njali mnaut mesê fun unû a-nbi tanggal nane, Julius Nyerere (1922–1999), ‘nakaf historis nâko Pah Tanzania, nait uab Swahili on uab afutus neu mnaimlalan he Afrika nmerdeka.

Negara lê n-Npaek Uab Swahili

Uab i mapakê es negara Afrika fauk’in i: Burundi, Republik Demokratik Kongo, Kenya (on uab resmi), Rwanda (on uab resmi), Sudan Selatan, Tanzania (on uab resmi), ma Uganda (on uab resmi). Negara lê matek’in i anggota East African Community (EAC)[3], nane nak Komunitas Afrika Neonsaet. Organisasi meupbuat (neu ekonomi, budaya, mhb) anaäplenat Pah Afrika i mahakeb nok ton 1967, nauf a-nbi ton 1977, ma mahakeb mafanî nok ton 2000. Nbi in tuis lê majudul “Swahili gaining popularity globally”[4], Vivian Lisanza (2021) natón nak apaek’uab Swahili-sin nasan’ok esan negara 14 ma nnès, nane eslê Tanzania, Kenya, Uganda, Rwanda, Burundi, Republik Demokratik Kongo, Sudan Selatan, Somalia, Mozambik, Malawi, Zambia, Komoro, ma talantea Oman ma Yaman. Negara Afrika Selatan ma Botswana msâ oras i natám uab Swahili neu ‘noinâ skól. Namibia ma negara biakin a-msâ he nmoën onlê nane. Ma, natuin takserat[5], oras i, nbi pah-pinan i, nmuî tuafe juta 80 (bôfaun) lê namolok uab Swahili.

Dialek (Logat)

Natuin Wikipedia, uab Swahili nmuî dialek 17. Ma natuin H.E. Lambert, uab Swahili standar moderen a-npaek dialek Kiunguja (nane mapakê es Kota Zanzibar, Tanzania) on in dasar. Natuin sumber i, nmuî dialek fauk lê sin amolkin ka nahinan fa dialek bian nobamesen.

Ejaän (Ortografi)

Uab Swahili npaek huruf Latin, onlê uab Labit (Indonesia), Metô, Ingris ma bian-bian. Me, in a-npakeha huruf 24 näko alfabet Latin (ok-okê huruf 26), fun in ka npaek fa huruf q nok x.[6]

Sumber neu Hanfuaf

Natuin sumber internet, uab Swahili in hanfuaf asli-sin néman nâko uab Bantu-sin (sin ok-okê kira-kira uab 440–680[7]). Oke-te, in natám hanfuafe namfau nâko uab Arab, Persia, Portugis, Ingris, Jerman, dan Malayu.[8] Kanaf “Swahili” nane ném nâko uab Arab, nâko hanfuaf sawāḥilī (bentuk plural adjektif lê in otne nak “nâko taisninef”; bentuk dasar: sāħil).

Lembaga Apanat ma Aürus Uab

Nmuî lembaga aî organisasi resmi (Swahili: shirika rasmi) teun lê mahakeb he npanat ma nürus uab Swahili. Sin esan negara nua: Tanzania ma Kenya. Lembaga teun’in nane eslê

1. Baraza la Kiswahili la Taifa[9] (Dewan Nasional Swahili, in kanpalâ eslê BAKITA): Lembaga i mahakeb a-nbi Tanzania nok ton 1967 he nanón ma npromosi uab Swahili.[10]
2. Chama cha Kiswahili cha Taifa (Asosiasi Nasional Swahili, in kanpalâ eslê CHAKITA): Lembaga i mahakeb a-nbi Kenya nok ton 1998 he nanaob promosi neu uab Swahili.[11]
3. East African Kiswahili Commission (Komisi Uab Swahili, in kanpalâ eslê EAKC): Lembaga i in kantor pusat es Zanzibar, Tanzania, ma nanaob mepu nâko Funnimâ ton 2015. EAKC i lembaga-es nâko Komunitas Afrika Neonsaet (EAC). In napèn mandat he nanaob koördinasi ma promosi neu uab Swahili henait mapakê neu fenâ pah.[12]

Uab Swahili nbi Pah-pinan in Matan

Uab Afrika i mânoinâ ka ala fa nbi Afrika nmés, me nbi pah bian a-msâ. Nbi filem Disney, "The Lion King", hanfuafin (onlê Hakuna matata nak Ka nmuî fa masala) nâko uab Swahili msâ mapakê. Radio internasional namfau ben a-nmoën siaran nèk uab Swahili. Hassan O. Ali[13] ntèk radio-sin kankin, nane eslê BBC (Radio Ingris), Radio Cairo (Radio Mesir), Voice of America (Radio Amerika), Radio Deutsche Welle (Radio Jerman), Radio Moscow International (Radio Rusia), Radio Japan International (Radio Jepang), Radio China International (Radio Sinas), Radio Sudan, ma Radio South Africa (Radio Afrika Selatan). Oke-ntèn, uab Swahili nane uab resmi nbi organisasi ‘naek teun lê in anggota-sin nane negara Afrika-sin. Organisasi teun’in nane eslê (1) African Union (AU; Uni Afrika, mahakeb nok ton 2002, in anggota-sin negara 55), (2) East African Community (EAC; Komunitas Afrika Neonsaet, mahakeb nok ton 1967, in anggota-sin negara 7), ma (3) Southern African Development Community (SADC; Komunitas Fenâ Afrika Selatan, mahakeb nok ton 1992, in anggota-sin negara 16).

Hantobes a-ntomneu Tuis i

Uab Swahili nfain-on bukti alekot mesê neuk kit nak uab kuatuafes a-msâ nabè’ mapilî ma mapakê on uab nasional ma uab internasional. In ka neu ba fa negara mesê, me neu negara namfau nbi Pah’úf Afrika msâ. Kalu in posisi namép piuta on uab alutas neu negara Afrika-sin, nbi ton amnemtin, uab kaesmutî—onlê uab Ingris, Prancis, Portugis ma Spanyol—lof ka mapakê fa ben on uab resmi, ala on uab he tamolok tok tuaf nâko negara non-Afrika sin. Nmuï fnekan he negara abitin Pah’úf Afrika nmuïn uab kuatuaf alutas mesê neu sin ok-okê. Talantea oras i, ala uab Afrika mesê es a-nsiapen he nanaob fungsi penting lê i. Nane eslê uab Swahili. Es onnane, henait uab Swahili nabè’ napèn posisi amepat nane, musti nmuî usaha alekot ma atomas, onlê Lioba Moshi (2006) ntui es in makala[14] nak, “Amolok uab Swahili-sin a-msâ musti nanaoban mepu nèk makoet he npanat ma npromosi uab nane ntom lekleok.”

Kota Ungaran, 11–12 Funnuâ 2023
----------------------------------------------------
[1] Uab Afrika-es lê a-npoi ném nâko uab Balanda.
[2] Nane suku uf neu suku 400 lê namolok uab Bantu.
[3] In uab resmi-sin eslê uab Ingris, Prancis, ma Swahili.
[4] Ta’ét https://www.un.org/africarenewal/magazine/december-2021/swahili-gaining-popularity-globally.
[5] Ta’ét https://en.wikipedia.org/wiki/Swahili_language.
[6] Ta’ét https://www.swahilipod101.com/swahili-alphabet.
[7] Ta’ét https://en.wikipedia.org/wiki/Bantu_languages.
[8] Ta’ét http://www.glcom.com/hassan/swahili_history.htm.
[9] In es natutan Taasisi ya Uchunguzi wa Kiswahili (TUKI; Lembaga Riset Swahili) in mepu.
[10] Ta’ét https://en.wikipedia.org/wiki/Baraza_la_Kiswahili_la_Taifa.
[11] Ta’ét https://en.wikipedia.org/wiki/Chama_cha_Kiswahili_cha_Taifa.
[12] Ta’ét https://easteco.org/wp-content/uploads/2022/05/Call-for-Applications-Final.pdf.
[13] Ta’ét http://www.glcom.com/hassan/swahili_history.htm.
[14] Lê majudul “The Globalized World Languages: The Case of Kiswahili”.