Gitanjali 91, Nâko: Rabindranath Tagore; Atlakab neu Uab Metô: Yohanes Manhitu

Foto: www.nesabamedia.com

Ò ho lê au monit in henun amunîsekê, Mates, au mates, òm ma mûseö kau nai!

Neno nsekal neno, au ufnekan ko piuta; neu ko, au utnín ulail monit i ini mlilen ma in menan.

Au fuake ‘temen, au ‘muïk, au fnekan ma au manekat ok-okê a-nsain nètin piuta neu ko nbi lasîkolô. Musnekû man kau haefes a-ntèn ma au monit i lof ho mpale piuta.

Hausuf’in masusun okê-en ma iunhausuf’e masiapen neu atoinfeü. Oras kabin okê, biféfeü lof nasaitan in ume ma na’èuk nok in tuane nmés kun a-nbi faije in taäs.

Yohanes Manhitu es natlakab neu uab Metô, ma tlakab in npoi es buku Gitanjali (Sítnatas) (Yogyakarta: Diandra Kreatif, 2019).

Gitanjali 90, Nâko: Rabindranath Tagore; Atlakab neu Uab Metô: Yohanes Manhitu

Foto: https://gkisalatiga.org

Nbi neno mé mates nemantea ma nlen ho enô, ho lof a-mfe ne sâ?

Oh, au lof uték au monit in kusi aheunte neu au amakisot in matan—au lof ka ufèt ne fa he nnao nèki ‘nimluman.

Kanan au seut aminonit nâko au neno ok-okê a-nbi oras-haunoönkua ma fai nbi foknais, kanan au pènit ma nibun a-nbi au monit asibuk lof mabelak neu in matne nbi au neno sini msòpkin a-nbi tabu mé mates a-nlen au enô.

Yohanes Manhitu es natlakab neu uab Metô, ma tlakab in npoi es buku Gitanjali (Sítnatas) (Yogyakarta: Diandra Kreatif, 2019).

Gitanjali 89, Nâko: Rabindranath Tagore; Atlakab neu Uab Metô: Yohanes Manhitu

Foto: www.marthastewart.com

Au ka uslút fa ben, au ka ‘koâ fa ben—nane au usî in lomit. Nmulai nâko oras i, au he umolok èki ‘seof. Au nekak in hanfuafin lof matutan natuin síte in hanan amalulet.

Atoni nmanapan naot neu Uisfe ini ‘pasâ. Asosat ma âsosâ sin ok-okê esan nae. Me au ‘nao sedu ‘sekê lekâ neno fê natnanbon, nbi oras mepu fê nâtúp.

Mauthe hausuf’in natunan a-nbi au poän, masi sin orse fêka ntea; ma mauthe oni man’aheuntin néman he napoin sini ‘muef apehet.

Au usòp tabu ‘teme neu matoes a-ntomneu lasi alekot ma amleüt, me oras i au biâ âbaë nbi neon-luman in malinte es he nhel au nekak neu in; ma au ka uhín fa nansâ es boinat askeken i ném neu laisluman palsumâ!

Yohanes Manhitu es natlakab neu uab Metô, ma tlakab in npoi es buku Gitanjali (Sítnatas) (Yogyakarta: Diandra Kreatif, 2019).

Gitanjali 88, Nâko: Rabindranath Tagore; Atlakab neu Uab Metô: Yohanes Manhitu

https://www.peakpx.com

Uem’onen amleüt in usin! Vina in tani atfeksin ka nahanan fa ben he npules ko. ‘Sene nbi fai ka natón fa tabu neu ho fuat. Ainne ka nfú fa ma in naëbon neu ko.

Anîfuü a’ònit abít oras-haunoönasuin nemantean ho ume ameset. In nèk hanaf n âko kanan hausufâ—‘fulâ neu ho fuat lê oras i ka mâtulû fa ben.

Ho afuat a-nbi neno unû, oras i fê na’òin ma nafnekan tulun lê in fêka napèni. Akimû, nbi oras ai ma hafô naseolbok nok afuskukû in mèsökan, in a-nfainném nok haet neu uem’onen amleüt nane nèki mnahas a-nbi nekan.

Neonfesat namfau ném, me ka nâsitî fa neu ko, uem’onen amleüt in usin. Fai namfau neu fuate nfin, me paku ka mamnòtû fa.

Pakaehumaf feü namfau, apakaet ahintin a-nmoê sin ma nèk sin neu saif lasipnikan kninô lekâ tabu ntea ben.

Alaha uem’onen amleüt nane in tuane es ka napèn fa fuat nanoeba a-nbi pnikan kaämates.

Yohanes Manhitu es natlakab neu uab Metô, ma tlakab in npoi es buku Gitanjali (Sítnatas) (Yogyakarta: Diandra Kreatif, 2019).

Gitanjali 85, Nâko: Rabindranath Tagore; Atlakab neu Uab Metô: Yohanes Manhitu

Foto: https://www.reddit.com

Nbi tabu atoinmeonin a-npoinéman nâko sin usif in sonaf, sin nâkolô nain sin maneunkin-en esan mé? Sin sabaulbesnin ma kentin esan mé?

Ta’état sin a-nmâmuïn ma ka nabè’in fa ben, ma anef lê mafètin a-nkub nan sin a-nbi neno sin a-npoinéman nâko sin usif in sonaf.

Nbi tabu atoinmeonin a-helsokan nfanin neu sin usif in sonaf, sin nâkolô nain sin maneunkin esan mé?

Sin nasanut nain sunî ma namòfu klaot ma anef; nbi oras nane, dame nbi sin ilkin, ma sin nasaitan sin monit in fuakin a-nbi sin koitkin a-nbi neno sin a-nlakan nfanin neu sin usif in sonaf.

Yohanes Manhitu es natlakab neu uab Metô, ma tlakab in npoi es buku Gitanjali (Sítnatas) (Yogyakarta: Diandra Kreatif, 2019).

Gitanjali 84, Nâko: Rabindranath Tagore; Atlakab neu Uab Metô: Yohanes Manhitu

Foto: https://www.istockphoto.com

Nane batis in menan es nasan’on a-nleuk pah-pinan in nanan ma napoin humaf amfaûsekê a-nbi neno-tnanan manualeüf.

Nane batis in menan i es napén ka naslúf fa neu fai ok-okê nâko kfun neu kfun ma njail sífuaf a-nbi haunoö âsitî sini tnankin a-nbi mèsökan nok ulan abít Funhitû.

Nane menas lê nasan’on i es nekuntám neu manekat ma sinmakat, neu sutais ma mlilê a-nbi mansianin sin ume; ma nane eslê sâ lê nnoe piuta ma nsai natuin atuipuisi in nekan.

Yohanes Manhitu es natlakab neu uab Metô, ma tlakab in npoi es buku Gitanjali (Sítnatas) (Yogyakarta: Diandra Kreatif, 2019).

Gitanjali 81, Nâko: Rabindranath Tagore; Atlakab neu Uab Metô: Yohanes Manhitu

Foto: https://www.vecteezy.com

Nbi neno snasat namfau, au nekke nsusar neu oras amnekut. Me orse ka namneuk nít fa, Usî. Ho mnâ au mointe in oras es-es es kun ho ‘nimam nanan.

Mûkolô kum es sâ-sâne in usan ametak nae, ho mpanat tala fini natól, tala sunif nasúf, ma tala sufâ amnautse napoin fuan.

Au ‘hae ma ‘tup a-‘bi au halasnasat ma uneöp ak mepu ok-okê nasnásen. Noknokâ ese, au ‘fen ma ít au pône naheun nok kanan hausufâ askekeb.

Yohanes Manhitu es natlakab neu uab Metô, ma tlakab in npoi es buku Gitanjali (Sítnatas) (Yogyakarta: Diandra Kreatif, 2019).

Gitanjali 80, Nâko: Rabindranath Tagore; Atlakab neu Uab Metô: Yohanes Manhitu

Foto: https://www.leafguard.com

Au onlê nope nèsin abít oras-haunoönatkua lê napún lum-lúm a-nbi neno-tnanan, Ò manas ameûsinet! Ho leöt fêka naöeb fa au sumak, he nmoê kau buâ mesê ok ho pinam, ma onnanet au ‘soî funan ma ton, usaitan ko.

Kalu i ho lomit ma kalu i ho ‘baë, neu mait main au moëtluman afinit i, mfene warna, mlape mèki mnatû, musaibe natuin anin aslutus ma musán’e neu lasimkakat humâ-humâ.

Ma haefes a-ntèn kalu ho mloim he musnasan a-‘baë nok fai, au lof usaibok ma umneku ‘bi mèsökne nanan, aî masit a-‘bi noknokâ amutik in kumanit, ‘bi nekmeü akninô in manikin.

Yohanes Manhitu es natlakab neu uab Metô, ma tlakab in npoi es buku Gitanjali (Sítnatas) (Yogyakarta: Diandra Kreatif, 2019).

Gitanjali 79, Nâko: Rabindranath Tagore; Atlakab neu Uab Metô: Yohanes Manhitu

Foto: https://strategicpsychology.com.au

Kalu nane ka au pâ’e fa he u’èuk ok ko nbi monit i, neu mauthe au ‘rasa piuta ak au unekun ho matam—mauthe au kaisâ upnikan an tabu tuk’es, mauthe au ‘loi menas neksusar i nbi au nanaitin ma nbi leku au ‘bê ka ‘tup fa.

Fun au tabu nfin natuin a-‘pasâ ahenut a-nbi pah-pinan i ma au ‘nimke nuasin nahenun nok loisufâ neno-neno, mauthe au ‘rasa piuta ak au ka upèn fa sâsâ—mauthe au kaisâ upnikan tabu tuk’es, mauthe au ‘loi menas neksusar i nbi au nanaitin ma nbi leku au ‘bê ka ‘tup fa.

Nbi oras au ‘tok eu op’eninen, ‘hae ma usnaskeut, nbi tabu au unebet au halâ neu afuskuk’e nanan, mauthe au ‘rasa piuta ak lalan amnanut i fê es au matak—mauthe au kaisâ upnikan an tabu tuk’es, mauthe au ‘loi menas neksusar i nbi au nanaitin ma nbi leku au ‘bê ka ‘tup fa.

Nbi oras au kênin mahias ma feku nahán ma manit a-nbi nae in hanne naäit’on, mauthe au ‘rasa piuta ak au ‘fekâ ‘hoen ko neu au ume—mauthe au kaisâ upnikan an tabu tuk’es, mauthe au ‘loi menas neksusar i nbi au nanaitin ma nbi leku au ‘bê ka ‘tup fa.

Yohanes Manhitu es natlakab neu uab Metô, ma tlakab in npoi es buku Gitanjali (Sítnatas) (Yogyakarta: Diandra Kreatif, 2019).

Gitanjali 78, Nâko: Rabindranath Tagore; Atlakab neu Uab Metô: Yohanes Manhitu

Foto: https://www.pexels.com

Nbi oras pakaete fê feü ma kfunin ok-okê a-npinan nèk sin masaf ahunut, uisneonpal’in a-ntolan a-nbi neno-tunan ma nsín nak, “Ó, gambar masleüf! Mlilê amaneote kun!”

Me uisneonpal’es a-nkoâ nokaskeken nak—“Taëtat onhe pin’e in tainbesi natfék es bale-es ma kfun-es nâko kfunin nae namneuk kunen.”

Sin harpa in tani mnaut’e natfék, sin síte nasnás, ma sin a-nkoâ naskeken nak—“Hao, kfun amnekut nae es alekôsekê, in es pinâ masleüf neu neno-tunan ok-okê!”

Nmulai nâko neno nane, sin nami piuta, ma ko’e matutan nâko es neu bian nak pah-pinan ini mlilê mesleko namneuken nok a-kfun amnekut nae!

Ala nbi fai in taäs akòpûsekê, kfunin a-nkumanin ma nâseön es neu es—“Mnamit i palsumâ! Laissempurna kaätfekas es kun bale-bale!”

Yohanes Manhitu es natlakab neu uab Metô, ma tlakab in npoi es buku Gitanjali (Sítnatas) (Yogyakarta: Diandra Kreatif, 2019).

Gitanjali 77, Nâko: Rabindranath Tagore; Atlakab neu Uab Metô: Yohanes Manhitu

Foto: https://www.masterfile.com

Au uhín ko on au Uisneno ma ‘haek ukloö—au ka uhín ko fa on aube kun ma ka èti ‘paumák fa. Au uhín ko on au amâ ma ubés eu ho haem—au ka ‘nâ fa ho ‘nimam on au aokbiane ini.

Au ka ‘haek fa ‘bi bale lê ho msaun meun ma mûnâtom kum on au ‘muïk; nbi nae, au ka ‘ho umepan ko fa neu au ansaoke ma ubai ko on au sobâ.

Ho es Tat’atoni nâko au tatfin ok-okê; me au ka ‘sian an sin fa; au ka ‘bait fa au pènit ok sin; es onnane, au ‘bait au fuake nobâtemen ok ko.

Nbi mlilê ma susar, au ka ‘haek fa ok mansian; es onnane, ‘haek eu ho bnapam. Au ‘mae he usaitan au monit; es onnane, ka ‘sup fa eu monit in tasi ‘naekin.

Yohanes Manhitu es natlakab neu uab Metô, ma tlakab in npoi es buku Gitanjali (Sítnatas) (Yogyakarta: Diandra Kreatif, 2019).

Gitanjali 74, Nâko: Rabindranath Tagore; Atlakab neu Uab Metô: Yohanes Manhitu

Foto: https://pixabay.com

Neno ka nmuî fa ben, ma hafô a-nkub nan pah-pinan. Tabu ntea ben he au ‘nao eu noe he uheun au ‘buin.

Anin fai nsinmakan nís oe in musik neksusar. Ah, in noën napoin kau he ‘tam eu akimû nanan. Nbi lalkuan ameste, ka tít fa tuaf anaot-afinit; ainne naslúl; okî a-nsae ma natau nan noe.

Au ka uhín fa au lof a-‘fain eu ume aî kahâ. Au ka uhín fa au lof u’èuk sekau. Es nae, es a-bnao an’e ini ‘nakan, atoinmatâteme nkais ini ‘pisû.

Yohanes Manhitu es natlakab neu uab Metô, ma tlakab in npoi es buku Gitanjali (Sítnatas) (Yogyakarta: Diandra Kreatif, 2019).

Gitanjali 73, Nâko: Rabindranath Tagore; Atlakab neu Uab Metô: Yohanes Manhitu

Foto: www.allrecipes.com

Fètin nok tulek nane ka neu kau fa. Au utnín laisfètin in hóte nbi mlilê in futse nifun-nifun.

Ho haefes a-mtois man kau ho tuakase in lolit oetenê nok warna ma fomenî humâ-humâ, lê nahenu ‘nainaijan i ntea ninen.

Au pahe lof napín in paku humaf nautnes nèk ho pinâ ma nabelak sin neu ho umekninô in altare matan.

Kahâ, au lof ka ‘ék fa au indra sin nesu. Au matak, lukek ma ‘nimak sin sinmakat lof natón ho sinmakat.

Hao, kanan au mnitas palsu lof a-npin on malinat in pinan, ma au lomit ok-okê lof namnaut on manekte in fuakin.

Yohanes Manhitu es natlakab neu uab Metô, ma tlakab in npoi es buku Gitanjali (Sítnatas) (Yogyakarta: Diandra Kreatif, 2019).

Gitanjali 72, Nâko: Rabindranath Tagore; Atlakab neu Uab Metô: Yohanes Manhitu

Foto: stock.adobe.com

Nane in, abít nanan amnanûsekê, lê a-npô nafén kau nèk in leöt mâkolô amaneuntin.

Nane in lê naloitan au matke nuasin ma nlèt au nekak in tainbijólin nèk nekmalinat nok irama mlilê ma menas humâ-humâ.

Nane in lê es a-nhekô maya i in kunâ a-nbi warna amsabat nâko mnatû ma noinmutî, biru ma matel, ma aim nai he tatnû tatuin in haene liän, lê a-nleô ma napnikab kau.

Neno ném ma ton namfafau nfinen, ma nane in es lof nâbokâ au nekak nèk kanaf namfau, nèk obet namfau, nèk rasa mlilê ma susar.

Yohanes Manhitu es natlakab neu uab Metô, ma tlakab in npoi es buku Gitanjali (Sítnatas) (Yogyakarta: Diandra Kreatif, 2019).

Gitanjali 71, Nâko: Rabindranath Tagore; Atlakab neu Uab Metô: Yohanes Manhitu

Foto: https://www.pxfuel.com

Nak au musti umepan au fuake ma ubain’e neu tepon bian-bian, tala napoin hafof mawarna neu ho pinam—nane eslê ho maya.

Ho mkeän man ho fuame kun mèk ekâ ma moën ho aom amâfente mèk hanaf namfafau. Ma ho aom lê mabatî nane es natua au aoke ben.

Sít hansusar nane nliboik natuin neno-tnanan amanuat nèk nú ma kumanit lê mawarna humâ-humâ, alaram ma fnekan; okî a-nsae ma nsanu nfain, nanaitin natfekan ma nabuabok. Nbi au taük, nane es ho aom lê nakalbon.

Toli aëkâ i lê ho muäitî mulali ben, malukis nèk humaf amfauleüf nèk fai ma nenô sin kuas. Nbi in kòtin, ho ‘tokô matenû nòk garis nâko misteri amkakab, ma npolin nain garis amaneot ma garis luman ok-okê.

Hit nuakit hit naobaris amaste naheun neno-tnanan. Tèk ho sít ma au sít, ainne nâtaï nobamesen, ma kanan oras afinte hit a-tpake he nuakit tâkolô ma tmaäim kuk.

Yohanes Manhitu es natlakab neu uab Metô, ma tlakab in npoi es buku Gitanjali (Sítnatas) (Yogyakarta: Diandra Kreatif, 2019).

Gitanjali 68, Nâko: Rabindranath Tagore; Atlakab neu Uab Metô: Yohanes Manhitu

Foto: https://www.pxfuel.com

Ho manse pinan ném neu au naijafafô i nèk ini ‘niman lê manonâ ma in nhake nbi au nesu nan neno mnanûes he nèk nafanî nope neu ho haem, nope lê mamoëk nâko au nú asaitin, nâko au noitin ma nâko au sítin.

Mèki mlilê nok manekat, ho mäum ho ‘basam makfun nane lê nakín nan nope ametak, mubain’e neu humaf ma liäf humâ-humâ ma mtaone warna kaämoes piuta.

In meûsinleüf ma manápleüf, malulê, nok nú ma mèsökan; fun onnane, ho mloim mísan, ò ho lê kaä’kotô ma a’ét. Ma es onnane, in nabè’i nöeb nan ho pinam amutikleüf nèk in hafon lê nèk susar neu nekaf.

Yohanes Manhitu es natlakab neu uab Metô, ma tlakab in npoi es buku Gitanjali (Sítnatas) (Yogyakarta: Diandra Kreatif, 2019).

Gitanjali 67, Nâko: Rabindranath Tagore; Atlakab neu Uab Metô: Yohanes Manhitu

Foto: https://www.peakpx.com

Ho nane neno-tunan ko ma ho kunâ ko msâ. 

Ò amasat ko, kunâ nane nok ho manekat lê a-nämu smanaf nèk warna, nèk hanaf ma nèk fomenî. 

Mkios, noknok’e ném nèki ‘poni mnatû es ini ‘niman a-‘neü nèk piulhausufâ amasat, ma nnao mnesamnés he npiul naijafafô i. 

Ma mu’ét, neon’akimû ném natuin hú-pukan ameset lê muîtin nasaitne ben; in ném natuin lalan kamanobî, nèki mninut oetenê lê naheun nok dame es in kusi mnatû an-anâ nâko tais’úf neonsaet asnasat nae.

Me nbi nae, nbi mé neno-tunan kaätuäs nâbenon henatî smanaf natpene ntam, akuasat eslê pinâ amutik kaä’kotô. Ka nmuî fa nenô ma fai, ka nmuî fa forma ma warna, ma ka nmuî nít fa, ka nmuî nít fa hanfuaf.

Yohanes Manhitu es natlakab neu uab Metô, ma tlakab in npoi es buku Gitanjali (Sítnatas) (Yogyakarta: Diandra Kreatif, 2019).

Gitanjali 66, Nâko: Rabindranath Tagore; Atlakab neu Uab Metô: Yohanes Manhitu

Foto: https://www.istockphoto.com

In es natua haefes a-nbi au fuake nanan, nbi neonmabê nok pinâ atanâ ma asnekû; in es ka nkaus nain fa in saktenus a-nbi noknokâ in meûsinen, lof a-njail au ‘tulû amunit neu ko, Usî, manunû a-nbi au sít amunit.

Hanfuafin a-npaisâ, me ka nèk ne fa; laiskumê a-nhel nafanî kun ini ‘niman nèk palsumâ.

Au ‘nao ‘sasuna pah ma ‘pante nbi au nekak usan; ma au mointe nsae ma natkua ben a-nbi in aonbian.

Neu au tenab ma moët, au tupas ma nanait, in a-nükan me natua nmes kun ma nâtetön.

Atoni namfau nlen nalail au enô ma natoit neu ne ma sin a-nfanin nèk nektuäs.

Ka tít fa tuafes a-nbi pah-pinan i es a-nmabainâ nít nok ne ben humaf nok humaf, ma in fê nabala nmesmés kun, nafnekan ho simot.

Yohanes Manhitu es natlakab neu uab Metô, ma tlakab in npoi es buku Gitanjali (Sítnatas) (Yogyakarta: Diandra Kreatif, 2019).

Gitanjali 62, Nâko: Rabindranath Tagore; Atlakab neu Uab Metô: Yohanes Manhitu

Foto: https://www.hallmarkinns.com

Nbi oras au èki ‘baë mawarna neu ko, anah, au uhínleko nansâ es a-nmuï ‘baë warna nbi nope, nbi oe, ma nansâ es hausuf’in malukis nèk warna—nbi oras au ‘fé ko ‘baë mawarna, anah.

Nbi oras au ‘sí he ‘moê ko mbiul, au uhín maneö nansâ es haunônin a-nmuïn musik ma nansâ es tasi-peskin sin hanpukne ntamanfín neu pah-pinan anenat in nekan—nbi oras au ‘sí he ‘moê ko mbiul.

Nbi oras au èk aminonit neu ho ‘nimam apalû, au uhín nansâ es a-nmuî oin’oef a-nbi hausufâ sini klas ma nansâ es haufuâ’in nahenun a-mnesamnés nok oe minonî—nbi oras au èk aminonit neu ho ‘nimam apalû.

Nbi oras au ‘nek ho humam he ‘moê ko mkumain, biâ manekat, ‘tebes au uhínleko mlilê sâ es a-nsaun nâko neno-tunan natuin manas atbolas, ma mlilê sâ lê anîfuü foknaise ini nèki neu au aok—nbi oras au ‘nek ho humam he ‘moê ko mkumain.

Yohanes Manhitu es natlakab neu uab Metô, ma tlakab in npoi es buku Gitanjali (Sítnatas) (Yogyakarta: Diandra Kreatif, 2019).

Uab Resmi Mesê neu Pah’úf Afrika Nobamesen

Foto: https://www.un.org

Atuis: Yohanes Manhitu

AFRIKA nane pah’úf-es nâko pah’úf (Labit: benua) ním a-nbi pah-pinan i. In biasa matekâ nâk “pah’úf metan” (Labit: benua hitam). Nbi pah’úf i, uab kaesmutî-sin fê mapakê talantea neno i on uab resmi (Swahili: lugha rasmi). Uabin nane eslê uab Ingris, Prancis, Spanyol, Portugis, Jerman, Italias, ma Afrikáns[1]. Masi onnane, nmuî uab kuatuafes nâko Afrika lê munî i mapakê es negara Afrika fauken on uab resmi. In kanne uab Swahili. Salit nâko tuis i eslê taim he tahín uab Swahili nane sâ ma in posisi on uab alutas a-nbi Afrika nobamesen.

Uab Swahili Nane Uab Sâ

Uab Swahili (kanaf nèk uab Swahili: Kiswahili) nane atoni Swahili sin uab. Sin a-nmonin es negara teun: Tanzania, Kenya, ma Mozambik. Uab nane ntam uab-pukan (Sprachgruppe) Bantu[2]. Nbi oras nane, âsosâ ‘balê/akontratu namfau néman nâko Pah Arab ma nanaoban dagang nok kuatuafin a-nbi Pah Afrika in taisninef neonsaet. Ma uab Swahili njail lingua franca (uab alutas) neu anaomnemat ma kuatuaf ok-okê a-nbi pah nane. Natuin uab Swahili in posisi on uab internasional lê namép piuta nbi munî i, nbi ton 2022, Bangsa Mapukan (Perserikatan Bangsa-Bangsa) nafék nak tanggal 7 Funhitû a-njail Neno Uab Swahili. Nane he njali mnaut mesê fun unû a-nbi tanggal nane, Julius Nyerere (1922–1999), ‘nakaf historis nâko Pah Tanzania, nait uab Swahili on uab afutus neu mnaimlalan he Afrika nmerdeka.

Negara lê n-Npaek Uab Swahili

Uab i mapakê es negara Afrika fauk’in i: Burundi, Republik Demokratik Kongo, Kenya (on uab resmi), Rwanda (on uab resmi), Sudan Selatan, Tanzania (on uab resmi), ma Uganda (on uab resmi). Negara lê matek’in i anggota East African Community (EAC)[3], nane nak Komunitas Afrika Neonsaet. Organisasi meupbuat (neu ekonomi, budaya, mhb) anaäplenat Pah Afrika i mahakeb nok ton 1967, nauf a-nbi ton 1977, ma mahakeb mafanî nok ton 2000. Nbi in tuis lê majudul “Swahili gaining popularity globally”[4], Vivian Lisanza (2021) natón nak apaek’uab Swahili-sin nasan’ok esan negara 14 ma nnès, nane eslê Tanzania, Kenya, Uganda, Rwanda, Burundi, Republik Demokratik Kongo, Sudan Selatan, Somalia, Mozambik, Malawi, Zambia, Komoro, ma talantea Oman ma Yaman. Negara Afrika Selatan ma Botswana msâ oras i natám uab Swahili neu ‘noinâ skól. Namibia ma negara biakin a-msâ he nmoën onlê nane. Ma, natuin takserat[5], oras i, nbi pah-pinan i, nmuî tuafe juta 80 (bôfaun) lê namolok uab Swahili.

Dialek (Logat)

Natuin Wikipedia, uab Swahili nmuî dialek 17. Ma natuin H.E. Lambert, uab Swahili standar moderen a-npaek dialek Kiunguja (nane mapakê es Kota Zanzibar, Tanzania) on in dasar. Natuin sumber i, nmuî dialek fauk lê sin amolkin ka nahinan fa dialek bian nobamesen.

Ejaän (Ortografi)

Uab Swahili npaek huruf Latin, onlê uab Labit (Indonesia), Metô, Ingris ma bian-bian. Me, in a-npakeha huruf 24 näko alfabet Latin (ok-okê huruf 26), fun in ka npaek fa huruf q nok x.[6]

Sumber neu Hanfuaf

Natuin sumber internet, uab Swahili in hanfuaf asli-sin néman nâko uab Bantu-sin (sin ok-okê kira-kira uab 440–680[7]). Oke-te, in natám hanfuafe namfau nâko uab Arab, Persia, Portugis, Ingris, Jerman, dan Malayu.[8] Kanaf “Swahili” nane ném nâko uab Arab, nâko hanfuaf sawāḥilī (bentuk plural adjektif lê in otne nak “nâko taisninef”; bentuk dasar: sāħil).

Lembaga Apanat ma Aürus Uab

Nmuî lembaga aî organisasi resmi (Swahili: shirika rasmi) teun lê mahakeb he npanat ma nürus uab Swahili. Sin esan negara nua: Tanzania ma Kenya. Lembaga teun’in nane eslê

1. Baraza la Kiswahili la Taifa[9] (Dewan Nasional Swahili, in kanpalâ eslê BAKITA): Lembaga i mahakeb a-nbi Tanzania nok ton 1967 he nanón ma npromosi uab Swahili.[10]
2. Chama cha Kiswahili cha Taifa (Asosiasi Nasional Swahili, in kanpalâ eslê CHAKITA): Lembaga i mahakeb a-nbi Kenya nok ton 1998 he nanaob promosi neu uab Swahili.[11]
3. East African Kiswahili Commission (Komisi Uab Swahili, in kanpalâ eslê EAKC): Lembaga i in kantor pusat es Zanzibar, Tanzania, ma nanaob mepu nâko Funnimâ ton 2015. EAKC i lembaga-es nâko Komunitas Afrika Neonsaet (EAC). In napèn mandat he nanaob koördinasi ma promosi neu uab Swahili henait mapakê neu fenâ pah.[12]

Uab Swahili nbi Pah-pinan in Matan

Uab Afrika i mânoinâ ka ala fa nbi Afrika nmés, me nbi pah bian a-msâ. Nbi filem Disney, "The Lion King", hanfuafin (onlê Hakuna matata nak Ka nmuî fa masala) nâko uab Swahili msâ mapakê. Radio internasional namfau ben a-nmoën siaran nèk uab Swahili. Hassan O. Ali[13] ntèk radio-sin kankin, nane eslê BBC (Radio Ingris), Radio Cairo (Radio Mesir), Voice of America (Radio Amerika), Radio Deutsche Welle (Radio Jerman), Radio Moscow International (Radio Rusia), Radio Japan International (Radio Jepang), Radio China International (Radio Sinas), Radio Sudan, ma Radio South Africa (Radio Afrika Selatan). Oke-ntèn, uab Swahili nane uab resmi nbi organisasi ‘naek teun lê in anggota-sin nane negara Afrika-sin. Organisasi teun’in nane eslê (1) African Union (AU; Uni Afrika, mahakeb nok ton 2002, in anggota-sin negara 55), (2) East African Community (EAC; Komunitas Afrika Neonsaet, mahakeb nok ton 1967, in anggota-sin negara 7), ma (3) Southern African Development Community (SADC; Komunitas Fenâ Afrika Selatan, mahakeb nok ton 1992, in anggota-sin negara 16).

Hantobes a-ntomneu Tuis i

Uab Swahili nfain-on bukti alekot mesê neuk kit nak uab kuatuafes a-msâ nabè’ mapilî ma mapakê on uab nasional ma uab internasional. In ka neu ba fa negara mesê, me neu negara namfau nbi Pah’úf Afrika msâ. Kalu in posisi namép piuta on uab alutas neu negara Afrika-sin, nbi ton amnemtin, uab kaesmutî—onlê uab Ingris, Prancis, Portugis ma Spanyol—lof ka mapakê fa ben on uab resmi, ala on uab he tamolok tok tuaf nâko negara non-Afrika sin. Nmuï fnekan he negara abitin Pah’úf Afrika nmuïn uab kuatuaf alutas mesê neu sin ok-okê. Talantea oras i, ala uab Afrika mesê es a-nsiapen he nanaob fungsi penting lê i. Nane eslê uab Swahili. Es onnane, henait uab Swahili nabè’ napèn posisi amepat nane, musti nmuî usaha alekot ma atomas, onlê Lioba Moshi (2006) ntui es in makala[14] nak, “Amolok uab Swahili-sin a-msâ musti nanaoban mepu nèk makoet he npanat ma npromosi uab nane ntom lekleok.”

Kota Ungaran, 11–12 Funnuâ 2023
----------------------------------------------------
[1] Uab Afrika-es lê a-npoi ném nâko uab Balanda.
[2] Nane suku uf neu suku 400 lê namolok uab Bantu.
[3] In uab resmi-sin eslê uab Ingris, Prancis, ma Swahili.
[4] Ta’ét https://www.un.org/africarenewal/magazine/december-2021/swahili-gaining-popularity-globally.
[5] Ta’ét https://en.wikipedia.org/wiki/Swahili_language.
[6] Ta’ét https://www.swahilipod101.com/swahili-alphabet.
[7] Ta’ét https://en.wikipedia.org/wiki/Bantu_languages.
[8] Ta’ét http://www.glcom.com/hassan/swahili_history.htm.
[9] In es natutan Taasisi ya Uchunguzi wa Kiswahili (TUKI; Lembaga Riset Swahili) in mepu.
[10] Ta’ét https://en.wikipedia.org/wiki/Baraza_la_Kiswahili_la_Taifa.
[11] Ta’ét https://en.wikipedia.org/wiki/Chama_cha_Kiswahili_cha_Taifa.
[12] Ta’ét https://easteco.org/wp-content/uploads/2022/05/Call-for-Applications-Final.pdf.
[13] Ta’ét http://www.glcom.com/hassan/swahili_history.htm.
[14] Lê majudul “The Globalized World Languages: The Case of Kiswahili”.

Gitanjali 61, Nâko: Rabindranath Tagore; Atlakab neu Uab Metô: Yohanes Manhitu

Foto: https://www.amazon.in

Tupas lê nakekob liänamtasâ in matan—tuafes nahín in ném nâko mé ka? Hao, nmuî uab’anin nak in natua es nae, es kuan laisnuän abít hafô sini tnankin, es nasi nanan lê matanâ kleö nèki ‘limâ sin pinâ; nbi nae, malo ataulmataf amaet nua nâboin’ok. Nâko nae, in ném he nnek liänamtasâ in matan.

Kumanit lê natua liänamtasâ in lulun-tunan oras in a-ntúp—tuafes nahín in mahonis a-nbi mé ka? Hao, nmuî uab’anin nak in es pinâ kaämeut nâko fun’aobiaf lê a-npoe nope hauno’atkuas lê he namneuk in ninen, ma nbi nae kumanit a-nmoin nahúnu nbi nanait nâko noknokâ aniu’akum—kumanit lê natua liänamtasâ in lulun-tunan oras in a-ntúp.

Oetenê aminonit ma amalulet lê a-nbó nbi liänamtasâ ini ‘niman ma haen—tuafes nahín in nâkolô ‘ló ‘sekê a-nbi mé ka? Hao, oras in ainâ fê muinleko, oetenê nane ntam neu in nekan a-nbi manekat in misteri amalulet ma a’ét—oetenê aminonit ma amalulet lê a-nbó nbi liänamtasâ ini ‘niman ma haen.

Yohanes Manhitu es natlakab neu uab Metô, ma tlakab in npoi es buku Gitanjali (Sítnatas) (Yogyakarta: Diandra Kreatif, Funnimâ 2019).

Neno Valentin, Neonmanekat He Tamasab Monit

Foto: https://www.inc.com

TON-TON a-nbi tanggal 14 Funnuâ, a-nbi bale namfafau, to-amfaute namnau ma nmoê fesat Valentin. Tuafin a-nmafén tabê aî selamat Valentin natuin kartu, foto, telpon, siaran radio, ma humaf bian. Me, Neno Valentin nane sâ? Ma nansâ es in matekâ nak “Neonmanekat”? Tuis i ntulun kit he tpiö hanait tahín in ném nâko mé ma nansâ es in matutan.

Neno Valentin In Piöt Ahunûsekê

Nmuî versi fauk a-ntomneu Neno Valentin in piöt.[1] Versi ese nak Neno Valentin aî Neonmanekat nane naübon nâko Santo Valentinus (unû in uispaer/pastor Katolik a-nbi Kota Roma). In ka nsiom fa Kesel Klaudius II[2] ini plenat, fun uiskesel Romawi nane ntal atoinmuinfin he nmatsaon. Nane fun sin musti njalin solalus ma masònû neu makenat a-nbi bale-bale. Masi uiskesel a-ntal matsaos nane, Santo Valentinus a-nfe berkat kabin nèki ‘kolô neu pasan feûnin. Namunit Kesel Kladius II nahín moët nane ma nhukum nâmaet Santo Valentinus nok tanggal 14 Funnuâ 270 Masehi. Es onnane, in nenômaten nane njail Neno Valentin (Valentine’s Day).

Fesat Neno Valentin a-nbi Pah-Pah

Nmulai nâko un-unû, tuafe namnau Neno Valentin nèk cara humâ-humâ ma nbi bale-bale. Natuin Wikipedia[3], tradisi sònû kartu ma hausufâ a-nbi fesat Valentin nane naübon a-nbi Pah Ingris ma oket a-nnao ntea pah amolok uab Ingris-sin a-nbi tonnatun 19. Oke-te, nbi tonnatun 20 ma 21, tradisi i ntea negara Asia-sin, onlê Singapura, Sinas, ma Korea Selatan.

Talas neu Fesat Valentin a-nbi Negara Fauk

Nbi negara fauk a-nbi pah-pinan i, fesat Valentin matalâ (mabandu) fun, natuin akuasat sin neöp, in ka nmatóm fa nok sin adat ma laistoes (Islam). Negara-sin lê a-ntal fesat Valentin eslê Pakistan, Arab Saudi, ma Iran. Sònû hausufâ, kartu ma hadia humaf bian a-nbi Neno Valentin nane matalâ a-nbi Pah Ira nâko ton 2009. Me, masi matalâ, tuafe namfau nsimo ma nlomi.

Tradisi Neno Valentin a-nbi Pah Timor

Au fêka upèn fa referensi ntomneu tradisi Neno Valentin a-nbi Pah Timor. Es onnane, au fêka nabè’ fa ‘tui mnanû a-ntomneune. Me, kalu ta’ét nâko tren global, hit nabè’ tak tradisi nane nemantea Pah Timor nâko monê. Masi unu-unû tuafe ka nmoê fa fesat Valentin, munî i tradisi i manaob a-msâ a-nbi Pah Timor, a-nbi neonsaet (nenosaen) ma neontés (nenomòfun).

Puisi-es nèk Uab Metô a-ntomneu Laismanekat

Nâko un-unû, a-nbi Eropa, nmuî puisi ntomneu laismanekat, nèk uab Prancis, Ingris mbb. Puisi-sin nane matuï nok Neno Valentin aî matuï mnanî’en ma oket masònû nok neno nane. Nbi i, au ‘bait an au puisi Metô-es a-ntomneu tema i. Puisi i lo npas neu Neno Valentin.

PUISI MANEKAT

Atuis: Yohanes Manhitu

Puisi alekot i au ‘tui je neu ba ko, au funan atanâ;

hanfuaf amasat i au uteabe neu ba ko, ameûsinet,

natuin ho es aléklalan ma afémeûsinê neu kau

nâko tabu ma leku ho mutua au nekak ametos.

Au ak puisi i naleok masi namleü nbi ho matam;

au ak hanfuaf i namás masi ho ka msinmakne

fun au ka ‘muî fa mnatû ma noinmutî aklimâ

he ‘tulû neu ko on au ‘takaf manekat kninô.

Ò au funan ma hausufâ amasat afomenit,

kaisâ a-mnek kau natuin au ‘nakak in nesan;

kaisâ a-mnek kau natuin au humak in ma’èkin;

kaisâ a-mnek kau natuin au aulnoni in mâfenan.

Asinmakat sít ma kanan hanfuaf alumat-amasat,

msiom fa puisi tukâ lê au ‘tui neu ba ko, feotnai,

henait ho meûsinme nbê piuta, ka nasnás fa.

Ò au funan amasat, mfe kau meûsinê piuta!

Yogyakarta, Funfanû 2003

Tabê Neno Valentin (Neonmanekat) nèk Uab Fauk

Pah es-es a-nmuî kun kanaf ma tabê neu Neno Valentin aî Neonmanekat i. Nbi i, au ‘moê an daftar-es neu Tabê Neonmanekat i nâko uab fauk (masusun natuin alfabet). Au ka utám fa namfafau, me 'tui anaha tabê nane èk uabin lê au uhín sinen aî fê ûnoin’ok he uhín sin.

1. Buon San Valentino (nèk uab Italias)
2. Feliĉan Valentintagon (nèk uab Esperanto)
3. Felicem diem Valentini (nèk uab Latin)
4. Feliz día de San Valentín (nèk uab Spanyol)
5. Feliz Dia dos namorados (nèk uab Portugis)
6. Fijne Valentijnsdag (nèk uab Balanda/Balanâ)
7. Fröhlichen Valentinstag (nèk uab Jerman)
8. Happy Valentine’s Day (nèk uab Ingris)
9. Joyeuse saint Valentin (nèk uab Prancis)
10. Loron Domin Kmanek (nèk uab Tetun Resmi)
11. Salamat Hari Valentin (nèk uab Malayu Kupang)
12. Selamat Hari Kasih Sayang (nèk uab Indonesia)
13. Selamat Hari Kekasih (nèk uab Malayu Malésia)
14. Siku ya furaha ya wapendanao (nèk uab Swahili)
15. Tabê Neonmanekat (nèk uab Metô/Dawan)

Hantobes neu Tuis i

Tradisi Valentin lê naübon nâko Eropa nane munî i njail tradisi global fun a-ntea pah-pah masi in matalâ (mabandu) nbi negara fauk. Lo ‘tebes, ka ala fa nbi Neno Valentin hit tatón hit manekat. Me, neno mesê i namnaub ma nâbokâ kit he tpanat ma tamliab laismanekat. Nbi uab Latin, hit tahín hanfualeko, nak Omnia vincit amor (Manekat nakalab sâ-sâ ok-okê). Ma, nbi maufinu ma makenat a-nbi pah-pinan, manekat es nok es musti namlia piuta.Ω 

Kota Ungaran, 14 Funnuâ 2023

-------------------------------------

[1] Ta’ét https://www.kompas.com/tren/read/2023/02/12/080000765/sejarah-hari-valentine-yang-dirayakan-setiap-tanggal-14-februari (atuis: Nur Rohmi Aida; editor: Rizal Setyo Nugroho; maäkses nok tanggal 14 Funnuâ 2023).

[2] Ta’ét https://en.wikipedia.org/wiki/Claudius_Gothicus.

[3] Ta’ét https://en.wikipedia.org/wiki/Valentine's_Day.

Gitanjali 60, Nâko: Rabindranath Tagore; Atlakab neu Uab Metô: Yohanes Manhitu

Foto: https://www.istockphoto.com

Nbi pah-pinan kamabatas in tasi-ninen, liän’in na’èkun. Neno-tnanan lê manualeüf nane naëbon es tunan nae ma oe kaätaäs nane naslút. Nbi pah-pinan kamabatas in tasininen, liän’in na’èkun nèk kibal ma bilut.

Sin nahakeb sin uemnin nèki snaen ma sin nâbaën nèk ke tasi ‘poät. Nèk haunoö amaknenê, sin nakaon sini bnao; ma nèk kumanit, nâlaeb sin neu tasi ametak. Liän’in nâbaën nbi pah-pinan in tasi-ninen.

Sin naloën ka nahinen fa, sin ka nahinen fa polin tifkai. Amnaimmutiara nsup he naim mutiara, âsos’in a-nsaena bnao, te liän’in nabuaban fatuknutû ma nasanâ nafanî sin. Sin ka namin fa ‘maus mâkolô, sin ka nahinen fa tifkais.

Tasi naökî nèk manit ma tasi-ninen a-npin, me sab-sáb. Okî afêmaetnin a-nsín sípules kamaötâ neu liän’in, tala onlê ainaf a-nhekô in anamtas’e nbi ‘bokî. Tasi nâbaë nok liän’in, ma tasi-ninen a-npin, me sab-sáb.

Nbi pah-pinan kamabatas in tasi-ninen, liän’in na’èkun. Anislutuf a-nöinson a-nbi neno-tnanan kamalalan, bnaonin a-nleman a-nbi oe lê ka nok fa nobif, mates es kun pah taispanif ma liän’in nâbaën. Nbi pah-pinan kamabatas in tasi-ninen, nmuî èkut-tolas ânaet neu liän’in.

Yohanes Manhitu es natlakab neu uab Metô, ma tlakab in npoi es buku Gitanjali (Sítnatas) (Yogyakarta: Diandra Kreatif, Funnimâ 2019).

Gitanjali 59, Nâko: Rabindranath Tagore; Atlakab neu Uab Metô: Yohanes Manhitu

Foto: https://pixels.com

Hao, au uhín, i ka sâ-sâ fa ala ho manekat, Ò biâ manekat—pinâ mnatû lê a-nbiul es haunoö tunan; nope apehet lê a-nnao natuin neno-tnanan, ma anîfuü afinit i nabalab kau in manikne es au ilak.

Noknok’e in pinne näum nan au matak—lê i ho hanam neu au nekak. Ho humme nabés nâko fafon, ho matme na’ét a-nsaun neu au matak, ma au nekke nleô ho haeme ben.

Yohanes Manhitu es natlakab neu uab Metô, ma tlakab in npoi es buku Gitanjali (Sítnatas) (Yogyakarta: Diandra Kreatif, Funnimâ 2019).