Gitanjali 55, Nâko: Rabindranath Tagore; Atlakab neu Uab Metô: Yohanes Manhitu

Foto: https://www.istockphoto.com

Ho nekme fê nok ét ma ho matme fê nok peü.

Ho fêka mupèn fa hanaf ka, nak oras i hausufâ naplenat nèk in masne es katilâ sini tnankin? Mfen, oh mfen! Kaisa mufètin orse he nfin kun lum-lúm!

Nbi lalan afatû nae in panan, nbi pah nae lê a-mnesamnés kun piuta, au biâ’e ntoko nmesmés kun. Kaisâ mutoebe. Mfen, oh mfen!

Onmé kalu neno-tnanan nasnáskeut ma nâbekô nèk nenomtetû in maputun—onmé kalu snaen amnòtse nâbén in sabaulmaputû amnèkmeno—

Ka nmuî fa mlilê a-nbi ho nekam nanan ka? Nbi ho haeme in mòfun es-es, lalne in harpa lof ka napoin fa musik alumat nâko lakte in menan ka?

Yohanes Manhitu es natlakab neu uab Metô, ma tlakab in npoi es buku Gitanjali (Sítnatas) (Yogyakarta: Diandra Kreatif, Funnimâ 2019).

Gitanjali 46, Nâko: Rabindranath Tagore; Atlakab neu Uab Metô: Yohanes Manhitu

Foto: https://mobile.twitter.com/nightsky

Au ka uhín fa nâko oras âlót mé ho òm a-mhaumák mít he mu’èuk kau. Ho manas ma kfunin ka nabè’ fa nakín ko nâko au matke talantea nabalbál.

Nbi noknokâ ma fai namfau, au utnín ho lakat ma ho amnèkhaefe nemantean au nekak ma nboin kau ka me natonon fa.

Au ka uhín fa nansâ es neno i au mointe naneô piuta, ma rasa mlilê amaneunte nfin natuin au nekak.

Onkunlê tabu némen he umót au mepu, ma au uskók natuin anin, ho mnemat amaste in fomenin kaämâtanes.

Yohanes Manhitu es natlakab neu uab Metô, ma tlakab in npoi es buku Gitanjali (Sítnatas) (Yogyakarta: Diandra Kreatif, Funnimâ 2019).

HO MUNSAÄN MULAIL KAU BEN?*

Atuis: Jeannette L. Clariond (nâko Meksiko)

Ho munsaän mulail kau ben, ò au aok, ntomneu au nâ?
Ho msennom es au fuak nanan onlê fatu ma muheun
kau mèk pinâ oras fai nasnás kun a-nbi in nobin.

Haef ahunut nae, nbi tabu besi nbi au taik nanan,
ho mufék au hanak, me kamahanâ nane—lê a-ntanâ
nanaite in laismaneote—nabè’i tnene nâko papâ nane.

Au aok, bale amanuat-es nabia kau talantea msòpun.
Hanfuaf nane, lê nafnekan nís tuinas, tabu i naniu haunin
masi ka natoit fa ntomneu fuan. Miun man in pinan!

Atlakab neu uab Metô: Yohanes Manhitu (2022)

---------------------------------------------------

*) Au tlakab neu uab Metô i npoi es buku "CUERPO DE MI SANGRE" (Atuis: Jeannette L. Clariond; Salamanca, Spanyol: Diputación de Salamanca 2022), nabua nok au tlakab bian neu uab Indonesia, Tetun Resmi, ma Malayu Kupang.

Status Facebook Nua nèk Uab Metô (01)

 

Gitanjali 45, Nâko: Rabindranath Tagore; Atlakab neu Uab Metô: Yohanes Manhitu

Foto: https://www.patientcareonline.com

Ho fêka mnen fa in lakat kaäslutsin ka?

In ném, ném, in ném piuta.

Nbi kanan tabu ma oras, nenô-nenô ma fai-fai in ném, ném, in ném piuta.

Au ‘sí síte namfau ben a-nbi neklomit namfau, ma sítin nane sin nótin ok-okê natón piuta nak, “In ném, ném, in ném piuta.”

Nbi neno afomentin a-nbi Funhâ ameûsinet, natuin lalan abít nasi nanan, in ném, ném, in ném piuta.

Nbi mèsökan nok ulan abít fai Funhitû sin, nbi kereta aslutus, in ném, ném, in ném piuta.

Nâko susar neu susar, nane in laktin lê napènit au nekak, ma nane in haen nok leöt a-mnatû es a-nmoê au mlil’e nmeûsín.

Yohanes Manhitu es natlakab neu uab Metô, ma tlakab in npoi es buku Gitanjali (Sítnatas) (Yogyakarta: Diandra Kreatif, Funnimâ 2019).

Gitanjali 44, Nâko: Rabindranath Tagore; Atlakab neu Uab Metô: Yohanes Manhitu

Foto: https://www.freepik.com

Lê i au mlilê, he ‘pao ma ‘panat a-‘bi op’eninen–‘bi bale mé mafô naen natuin pinâ ma ulne ném a-nbi oras foknaise namsòp.

Amnèkhaefin, nèkin hanaf nâko neno-tunan kamahinê, sin naseon kau ma nmanapan natuin lalan. Au nekak nanan namlilê, ma anin afinit nasaitan kau minonî.

Nâko noknok’anâ tala nkimû, au ‘toko es i, es au nesu matan, ma au uhín ak naskeket tabu mlilê lof ném a-nbi oras au he u’ét.

Ma tomas i, au ‘kumain ma ‘sí ‘mesmés kuk. Ma tomas i, anin naheun nok hantaën in fomenin.

Yohanes Manhitu es natlakab neu uab Metô, ma tlakab in npoi es buku Gitanjali (Sítnatas) (Yogyakarta: Diandra Kreatif, Funnimâ 2019).

Gitanjali 43, Nâko: Rabindranath Tagore; Atlakab neu Uab Metô: Yohanes Manhitu

Foto: https://medium.com

Neno nane eslê oras au ka uloitnok fa he ‘siom ko; ma natuin ho tamas neu au nekak kamatotî masi onlê to anâ, lê au ka uhine, au Usif, ho lo mtao malak abalbalat neu tabu afinit namfau nbi au monit.

Ma nbi neno i, oras naskék au ‘tanâ sin ma ‘tae ít ho malkanaf, au ít sin nabelkok, nasan’ok a-nbi afuskukû, naseolbok nok memori neon’afinit neu mlilê ma neksusar nâko au neno knut’in lê mapnikan.

Ho ka mmânisin fa au ‘baë liänbaun a-nbi afuskukû, ma lakat aslutsin lê au ‘nen sin a-nbi keän, au bale‘baë, namnesan nok a-slutfin lê a-nlibokin nâko kfun neu kfun. 

Yohanes Manhitu es natlakab neu uab Metô, ma tlakab in npoi es buku Gitanjali (Sítnatas) (Yogyakarta: Diandra Kreatif, Funnimâ 2019).

Gitanjali 42, Nâko: Rabindranath Tagore; Atlakab neu Uab Metô: Yohanes Manhitu

Foto: https://www.booking.com

Noknok’anâ, tuafes nâseö nak hit lof a-tsae bnao, ala ho mok kau, ma lof ka tít fa tuaf abít pah-pinan i es nahín hit naobalekninô i ka teu pah mé-mé ma ka nmuî fa tuän.

Nbi taismanuan kamaninê nae, nbi ho kumanit atninas a’ét, au sítin lof natkaufan neu melodi, mafètin onlê tasi-pesen, natsèfin nâko hanfuafin sin futus ok-okê.

Orse fêka ntea ka? Fê a-nmuî mepu he manaob? Mail, faije nsaunnémen neu tasi-ninen ma nbi meûsinê lê namneuk baun-baun, koltaisnin néman, natpenen neu sin kun’in.

Sekau es nahín lekâ tainbesnin he natsèfin, ma bnaoe, onlê manas-amòfte pinan amunit, nlem neu faije nanan? 

Yohanes Manhitu es natlakab neu uab Metô, ma tlakab in npoi es buku Gitanjali (Sítnatas) (Yogyakarta: Diandra Kreatif, Funnimâ 2019).

Gitanjali 41, Nâko: Rabindranath Tagore; Atlakab neu Uab Metô: Yohanes Manhitu

Foto: https://university.taylors.edu.my

Ho mhaek es mé mbi sin ok-okê koitkin, au amanekat ko, mûkolô a-mbi kanan hafô nanan ka? Sin a-ntitê ko ma nfinin ko nbi lalan maäfuskukû, ma ka nsian nan ko fa. Au ‘pao ‘bi i ‘hae ‘maet èk usanâ au ‘tulû neu ko, tomas anaot-afintin néman ma naitin hausufâ mesêmesê, ma au ‘poni akleö he lúmanen.

Oras noknok’e nfinen, ma nenomtetû némen. Nbi faije in hafon, au matke he nâbilen. Atoinin lê he nfanin neu ume napén kau ma nhuman, oket namae kau. Au ‘tok onlê bifé atotis, au ‘kub an au humke èk au rok, ma oras sin natoit kau, au ‘loim sâ, au ubés he u’ét ma ka utae sin fa.

Oh, onmé, ‘tebes, nabè’ au utonan sin ak au ‘pao ko, ma ho mtaënen he mkoenom’òm. Onmé es au he upoin hanak ak au ‘panat mâmuït i he nfain belis. Ah, au ‘panat nektelos i nbi au nekak nanan.

Au ‘tok es hune tunan ma ‘baiseun eu neno-tnanan ma unanain ramê askeken fun ho mnemat—paku ok-okê a-npin, penpene mnatû sin nâbekô a-nbi oto tunan, ma tuafin i nhaken noba mkakan a-nbi op’eninen oras sin nít ko msaun òm mûko ho ‘tokô he mfit kau nâko afuskukû, ma mutokob bifé atotis akhisî i lê nâtaï nèk nekmae ma nektelos, onlê hau alabâ abít anîfuü nbi oras foknais.

Me tabu natpén ma fêka tnen fa ‘kilof nâko ho kereta in haekin. Naopukan namfau nfin nok a-slutuf ma

koâ ma gloria ataulmataf. Ala ho es lof a-mhake mbi hafô a’ét ma mbi sin ok-okê koitkin? Ma ala au es lof a-‘pao ma ‘kae ma ulelab nekak èki mnaut palsumâ?

Yohanes Manhitu es natlakab neu uab Metô, ma tlakab in npoi es buku Gitanjali (Sítnatas) (Yogyakarta: Diandra Kreatif, Funnimâ 2019).

Gitanjali 40, Nâko: Rabindranath Tagore; Atlakab neu Uab Metô: Yohanes Manhitu

Foto: https://unsplash.com

Ulne nhelson neno namfafau ben, au Uisneno ko, nbi au nekak ametos. Neno-haene nmois nâsek’on—ka noepmalulê in oben amaniahte fa, msâ ka ulan amanikit abít bale ‘loö ini ‘takaf asabsabte fa.

Msònû ho anislutuf atoäs, ametak nok mates, kalu nane ho lomit, ma mèk pinâ in saput, muskeken nenotnanan nâko ninen es neu ninen bian.

Me mhel mufanî, Usî, mhel mufanî maputû kaäslutus aämut i, n’é ma namép ma nmaufiun, nòt nekaf nèki fnekan amnekut mâtanê.

Mauthe noep-halinat nanebton nâko fafon onlê ainaf in human nok nú nbi neno mé amaf nok toäs.

Yohanes Manhitu es natlakab neu uab Metô, ma tlakab in npoi es buku Gitanjali (Sítnatas) (Yogyakarta: Diandra Kreatif, Funnimâ 2019).

Gitanjali 39, Nâko: Rabindranath Tagore; Atlakab neu Uab Metô: Yohanes Manhitu

Foto: https://www.pinterest.com

Nbi tabu nekaf a-nmâtaen ma nmeot, mkoenom’òm he mpoip kau mèk nekamnaut.

Nbi tabu halinat namneuk nâko monit, mkoenom’òm he mèk kau sít-es ini skeken.

Nbi tabu mepu aslutus naäitî ini slutne nbi ninê-ninê ma nkub nan kau nâko monê, mkoenom’òm meu kau, usif neu laistaäs, mèk ho dame ma snasat.

Nbi tabu au nekak atotis piuta ntok nâbesâ, maëkâ a-nbi siüf-es, mutselab main enô, au usif ko, ma mkoenom’òm mèk uisfes in upacara.

Nbi tabu sinmakat nafolob tenab nèk neknanait ma afuskukû, ò ho akninô ko, ho abeät ko, mkoenom’òm mèk ho pinam ma ho kenneno.

Yohanes Manhitu es natlakab neu uab Metô, ma tlakab in npoi es buku Gitanjali (Sítnatas) (Yogyakarta: Diandra Kreatif, Funnimâ 2019).

Gitanjali 31, Nâko: Rabindranath Tagore; Atlakab neu Uab Metô: Yohanes Manhitu

Foto: https://timesofindia.indiatimes.com

“Atámpaän, mutonan kau, sekau es neno nae nfut ko?”

“Au tuake es a-nfut kau,” atámpâne natón.

“Au ak oinâ au nabè’ ukalab tuaf ok-okê abitin pahpinan èki ‘maus ma kuasa, ma au ‘tupû a-nbi au ume‘maus, noni lê musti mabaen neu au usif. Oras tupse nèkin kau, au ubelkok eu halâ lê maloitan neu au usif, ma uskék onnanet, au ‘bi paän, ‘bi kuk au ume-‘mause nanan.”

“Atámpaän, mutonan kau, sekau es neno nae ntao ko tainbesi amepat i?”

“Au es a-‘tut kuk tainbesi i leko-leko,” atámpâne natae. Au ak oinâ au mâtanek kaäkalte lof a-nfut natau pahpinan ma nafètin kau he uneô ka nmuî fa aäunû. Es onnane, nenô-fai au ‘pakae tainbesi i èk aipinâ ‘naek ma tutus maneunleüf. Oras namunim mepu nane nmóten ma tainbesi in lutsin namtisin ma namepanen, au uëtat tainbesi nfut natau kau ben.”

Yohanes Manhitu es natlakab neu uab Metô, ma tlakab in npoi es buku Gitanjali (Sítnatas) (Yogyakarta: Diandra Kreatif, Funnimâ 2019).

Gitanjali 30, Nâko: Rabindranath Tagore; Atlakab neu Uab Metô: Yohanes Manhitu

Foto: https://www.flickr.com

Atuis: Rabindranath Tagore

Au ‘més kuk es a-‘poi òm he ‘nao u’èuk ok tuaf. Me i sekau es natuin kau nbi mèsökan a’ét i?

Au ‘soe he uäibok ûko in human, me ka aen ûlóne fa.

In nafenâ afuskukû nâko naijan nèk in lakat atelos; in a-nlut au hanfuaf ok-okê nèk in hanan âlatan.

In eslê au taük an-anleüf, Usî, in ka nahín fa mae; me au umaebok kalu in nabia kau he òm eu ho nesu.

Yohanes Manhitu es natlakab neu uab Metô, ma tlakab in npoi es buku Gitanjali (Sítnatas) (Yogyakarta: Diandra Kreatif, Funnimâ 2019).

Gitanjali 29, Nâko: Rabindranath Tagore; Atlakab neu Uab Metô: Yohanes Manhitu

Foto: ttps://www.dreamstime.com

Atuis: Rabindranath Tagore

In lê au ‘obe èk au kanak, oras i nkae ma nmeül es kênaijâpinaf i. Au ‘soen piuta he uhakeb a-‘nikfatu napún-natéf; ma lekâ ‘nikfatu i nsae ntea neno-tnanan, neno nsekal neno, au ‘folon kuk au taük amaneote nbi in hafon amèsökat.

Au ‘pas ansaoke fun a-‘nikfatu mnanû i, ma au ‘lame èk afuskukû ma snaen henatî ‘bolâ an-anleüf mesê nabala nèk kanaf i; ma fun au nekpanat ok-okê, au ‘folon kuk au taük amaneot.

Yohanes Manhitu es natlakab neu uab Metô, ma tlakab in npoi es buku Gitanjali (Sítnatas) (Yogyakarta: Diandra Kreatif, Funnimâ 2019).

Gitanjali 10, Nâko: Rabindranath Tagore; Atlakab neu Uab Metô: Yohanes Manhitu

Foto: relationshipsdw.medium.com

Atuis: Rabindranath Tagore

Bale he mututab ho haeme es i ma ho mhaek kum es nae, es amâmuï’sekê, âbaûsekê, ma amnekut sin bale.

Nbi oras au uäk’ok he ubés eu ko, au ubés ka ‘tean fa kòpû, eu bale lê ho haeme nasnás a-nbin, es amâmuï’sekê, âbaûsekê, ma amnekut sini tnankin.

Telos-niät lof ka nabè’ fa nhaumák lalan lê ho mnao mutuine mpaek tuaf nekbaune in aptaisin, es amâmuï’sekê, âbaûsekê, ma amnekut sini tnankin.

Au nekke lof ka ntòp nít fa lalan neu bale lê a-nbi nae ho mubia amestin, es amâmuï’sekê, âbaûsekê, ma amnekut sini tnankin.

Yohanes Manhitu es natlakab neu uab Metô, ma tlakab in npoi es buku Gitanjali (Sítnatas) (Yogyakarta: Diandra Kreatif, Funnimâ 2019).

Gitanjali 9, Nâko: Rabindranath Tagore; Atlakab neu Uab Metô: Yohanes Manhitu

Foto: https://stock.adobe.com

Atuis: Rabindranath Tagore

Ò Amonot, msobal he mloi kum ho aom mèk ho benam!

Ò atoin’atotis, òm he mtoit kum meu ho nesu!

Musaitan ho baut neu ini ‘niman lê a-nsutai lasi okokê, ma kaisâ a-mník on kòtin mèk nektofan.

Ho sinmakte lab-láb a-nfú nâmaet paku pinan nèki snasan.

Nane nalahî—kaisâ mait ho fétin nâko ini ‘niman alahî.

Mutaim ala sâ lê manonâ nèk manekat kninô.

Yohanes Manhitu es natlakab neu uab Metô, ma tlakab in npoi es buku Gitanjali (Sítnatas) (Yogyakarta: Diandra Kreatif, Funnimâ 2019).

Gitanjali 97, Nâko: Rabindranath Tagore; Atlakab neu Uab Metô: Yohanes Manhitu

Foto: https://xtremefitstpete.com

Atuis: Rabindranath Tagore

Nbi oras au ûbaë ok ko, au ka utoit ít fa ho sekau ko. Au ka uhín fa mae ma mtaus, au mointe naheun nok a-slutuf.

Nbi noknokmatê, ho lof moën mufén kau ûko tupas onlê au aokbian, ma mhel kau he aen ûko mnesat-es neu es.

Nbi neno afintin, au ka ‘sinmák fa he uhín otaf nâko ho sítin, lê ho msí neu kau. Ala au hanke es a-nsai natuin sítin, ma au nekke nbiul natuin sin irama.

Oras i, lekâ ‘baë in orse namsòpen, mnitas askeken sâne es lê i, lê a-nbolan kau? Pah-pinan, nèk in matan lê nanebton neu ho haeme, nhaek ma namkák nok ini kfun a’étin.

Yohanes Manhitu es natlakab neu uab Metô, ma tlakab in npoi es buku Gitanjali (Sítnatas) (Yogyakarta: Diandra Kreatif, Funnimâ 2019).

Gitanjali 96, Nâko: Rabindranath Tagore; Atlakab neu Uab Metô: Yohanes Manhitu

Foto: https://medium.com

Atuis: Rabindranath Tagore

Nbi oras au usaitan bale i, mauthe i njail au hanfuaf he tabaitsok: ak sâ lê au ít ulali ben ka nalekonès fa.

Au ‘tamis ít oni âkolô nâko hausúfterate i, lê a-nbó nbi meûsinê amanuâsekê in fafon, ma es onnane, au upèn tetus—mauthe i njail au hanfuaf he tabaitsok.

Nbi umêbaë i lê in human manualeüf, au usòp ulail au ‘baë ben ma nbi i, au ít ulali ben, in lê kamahumâ.

Au aoke ‘temen, au haek ma ‘nimak nâtaïn fun in leöt lê ‘nimak lof ka nteane fa; ma kalu ini msòpne ném, mauthe ném—mauthe i njail au hanfuaf he tabaitsok.

Yohanes Manhitu es natlakab neu uab Metô, ma tlakab in npoi es buku Gitanjali (Sítnatas) (Yogyakarta: Diandra Kreatif, Funnimâ 2019).

KLEÖ NTOMNEU SASTRA KUATUAF MA IN MONIT

Foto: Diandra Kreatif (2019)

Atuis: Yohanes Manhitu

MASIT abaca natoit: Sastra kuatuaf nane nak sâ? Hit nabè’ tak sastra kuatuaf in otne nak sastra asli nâko bale-es, matuï aî mamolok (oral). Sastra matuï nane onlê puisi, cerpen, novel, ma naskah drama lê matuï nèk uab kuatuaf es. Ma sastra mamolok nane onlê né (nél), etus, 'tekâ, hanfualeko, ma humaf bian. Sastra kuatuaf nane msâ 'maus budaya lê musti mapanat ma mamliab piuta. Es onnane, musti nmuî ameput amakoet he nanaob sastra kuatuaf nane piuta natuin aktivitas humâ-humâ. Ameupsastra-sin nabè’i nmepun naikan aî nabuan.

Aim he ta’ét sastra kuatuaf in monit neno i onmé. Nbi neno i, nbi bale fauk, sastra kuatuaf fê a-nmoin nabala ma mapakê piuta nbi monit neno-neno masi ka nmuî fa tuafe namfau es a-npake. Me nbi bale bian, sastra kuatuaf nane ka napèn fa bale ben fun in masekalen nèk sastra humaf bian, lê ném nâko bale bian. Hit ta'ét tak a-nbi neno i sastra kua-tuaf musti napèn atensi nâko in amuït ok-okê ma sin musti namlilê he npake. Nbi Pah Timor, sastra kuatuaf nane nak né (nél), toni, etus, ma 'tekâ lê beï-naï sin nafinib neu kit. Nbi un-unû, Pah Timor ka nmuî fa sastra tuis fun atoin-Timor ka nmuî fa alfabet (huruf), alaha molok. Es onnane, nbi neno i susar neu kit he tapèn sastra kuatuaf lê matuï nèk uab kuatuaf, onlê uab Metô.

Lof a-nmuî tuaf es natoit neu nansâ es hit musti taneöp a-ntomneu sastra kuatuaf ma taim lalan he tpanat henait in a-nmoin piuta talantea neno amunit. Hit taneöp a-ntomneu sastra kuatuaf fun ini msâ 'maus budaya ma njail tuaf amfaut puknes in identitas. Onlê sìt, bilut, ma musik asli Pah Timor ini, sastra kuatuaf lê asli musti mapanat he nmoin nabala. Sastra kuatuaf, kalu ka mapakê fa piuta, lof kalobes mapnikan ma namneuk kun, onlê noe npik nèki. Hit lof ka tloim fa he hiti 'maus budaya lê hit beï-naï sin nabalab nani neu kit naskék namneâ nâko hiti tnanak. In he nmoin piuta ma ka namneuk fa laba, nane nâko hit kuk on apaket ma apanat uab.

Nbi munî i, hit tahín tak sastra pahbute humâ-humâ msâ nemantean kit natuin media namfafau, onlê buku, majala, tivi, radio, internet, mhb. On atoni pah moderen, hit musti taim lalan he tsiom budaya nâko monê in pengaru me musti tpanat hiti lekleok, fun sastra kuatuaf nane ‘takaf neu kit. Lof ka namás fa kalu hit tataim produk budaya humâ-humâ nâko monê me naskék hit tapnikan tain hiti. Nbi era globalisasi munî i, hit musti taneöp lekleok oras hit he tsiom pengaru global—pengaru nâko pah-pinan nfunamnatéf. Nane fun pengaru nâko monê nabè’ naleok ma haef bian ka naleok fa.

Yogyakarta, 9 Funfanû 2012

KAMUS, BUKU APANAT HANFUAF

Foto: Gramedia Pustaka Utama (2015) 

Atuis: Yohanes Manhitu

KALU hit tatoit tuafes a-ntomneu hanfuaf kamus in otne sâ, masit in lof natae nak nane buku-es lê naheun nok hanfuafe humâ-humâ lê maätur natuin alfabet. Nane ka nsan fa, fun Oxford Advanced Learner’s Dictionary nfe definisi ahunut lê i: “Buku-es lê nfe daftar hanfuaf nâko uab-es natuin tuinas alfabetis ma natón sin otkin, aî a-nfe hanfuaf nâko uab pahbian es neu hanfuaf es-es (a book that gives a list of words or a language in alphabetical order and explains what they mean, or gives a word for them in a foreign language). Neu, kamus eslê buku lê natám hanfuaf namfafau nâko uab-es. Es onnane, kamus a-ntám neu buku referensi – buku lê a-ntulun tuaf he napèn informasi ntomneu hanfuafin ma bian a-ntèn. Natuin Kamus Besar Bahasa Indonesia (Kamus ‘Naek Uab Indonesia), hanfuaf kamus ném nâko hanfuaf qamus, nâko uab Arab. Ma hanfuaf qamus nane ném nâko hanfuaf uab Yunanis okeanos, lê otne nak 'taismanuan' (Latin: oceanus; Labit: samudra). In matekâ onnane fun buku humaf i naheun nok hanfuaf ma njail onlê taismanuan neu informasi ntomneu hanfuaf nâko uab-es.

Judul fafon i mapilî fun kamus lo buku apanat hanfuaf kun. Uab es-es a-nparlú he nmuî kamus, lê a-npanat hanfuaf amfafaut nâko uab nane. Ma amolok uab sin namlilê fun kamus lê masusun ma nabè’ mapakê neu parlút humâ-humâ. Me haef namfau, uab bian ka nmuî fa kamus komplít. Masi meupkamus nane mepu mâfenâ, nparlú he nmuî kamus neu uab ok-okê. Nane fun natuin kamus, hit nabè’ tahín uab-es in nesan. Natuin in mafauban, nmuî kamus ‘naek ma kamus anâ. Kamus a-‘naek nane natám nain kanan hanfuaf nâko uab-es, me kamus an-anâ alaha natám fuâkes ma mapakê neu ba parlút praktis. Natuin in nesan, kamus mabatî neu kamus standar ma kastandar. Lê ahunut natám hanfuaf nâko disiplin hine humâ-humâ. Kamus humaf i njail sumber neu kamus humaf bian, natuin parlút praktis aî kastandar. Ma natuin uab a-nbi kamus in nanan, kamus mabatî neu kamus uab mesê, kamus uab nua, kamus uab teun, mhf.

Uab (molok) es-es a-nmuî in kamus ma nâfeü in kamus piuta natuin era ini ‘sekan. Munî i, kamus a-‘naek lê mapakê a-nbi Indonesia eslê Kamus Besar Bahasa Indonesia lê Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa (Pusat neu Loitan ma Noeb Uab) es a-nmepu na npublikasi. Atuikamus-es mahinê a-nbi Indonesia eslê W.J.S. Poerwadarminta, atuis Kamus Umum Bahasa Indonesia (1951). Nbi Pah Ingris, hit tahín Samuel Johnson lê a-nmoê Dictionary of the English Language (Kamus Uab Ingris ini), mapublikasi nbi ton 1775. Ma nbi Amerika, hit tahín Noam Webster lê matekâ nak am’úf atuikamus a-nbi Amerika, lê ntui An American Dictionary of the English Language (Kamus-es Uab Ingris Amerika ini), mapublikasi nbi ton 1828. Tuaf amunit es nâfeü uab Ingris natuin tekas Amerika ini kun. Es onnane, munî i hit tahín uab Ingris versi Pah Ingris (British English) ma versi Pah Amerika (American English). Fê a-nmuî uab Ingris humaf bian a-ntèn lê sin ejaän (ortografi) natuin es nâko lê nua’in i. Nbi Webster in kamus, hit tít versi uab Ingris lê mâpalan nâko hanfuaf Ingris sin lê mapakê nbi in pah asli (amaneot). On tlekâ, nbi kamus nâko pah Ingris hanfuaf colour (‘kotof, warna) es mapakê, me nbi kamus Amerika sin hanfuaf color es mapakê. Me versi nua’in nane ok-okê masimô nbi tuis nèk uab Ingris a-nbi pah-pah.

Hit tamolok talaelen a-ntomneu kamus neu uab Indonesia ma uab a-‘naek bian a-nbi pah-pinan amanuat i. Kamus sin nane lo npanat hanfuaf nâko uab faukfauk lê matekâ malalî. Haef i, aim he tkios kamus uab Metô. Hit lof tahín tak talantea neno i fêka nmuî fa kamus a-‘naek komplít he natám nain kanan hanfuaf Metô. Haefes au ‘nen nak Dr. Pieter Middelkoop (ahín’uab mahinê nane) nmoê nan kamus uab Metô es, me au fêka ‘tae ít fa buku nane. Nbi ton 1991, Undana Press a-npublikasi kamus-es kanne Kamus Dwibahasa Indonesia-Dawan lê Tuan Felisianus Sanga nsusun, me kamus nane fêka nkomplít fa ma to-amfaute fêka npake. Ahínmolok Metô sin musti lab-láb, napèn tulun nâko anaäplenat lokal (pemda), he nmepun mâtanê he nsusun kamus uab Metô es.

Samuel Johnson haefes nak kamus in fungsi eslê he npanat uabe in meun. Noah Webster nâko Amerika msâ hanaf mesê nokan. Es onnane, tenab a-ntomneu meupkamus he tpanat uab, nès-nès uab Metô, musti ma’úb nai henait a-nbi neon’amunit, hit uab i nmoin nabala, kaisâ a-njail uab amates bian onlê uab amfaut lê neno i namnékunen fun kamapanat.

Yogyakarta, 10 Funnê 2008

Status Fauk a-nbi Feisbúk nèk Uab Metô (07)

 

Status Fauk a-nbi Feisbúk nèk Uab Metô (06)

 

Status Fauk a-nbi Feisbúk nèk Uab Metô (05)

 

Status Fauk a-nbi Feisbúk nèk Uab Metô (04)

 

Status Fauk a-nbi Feisbúk nèk Uab Metô (03)

 

Status Fauk a-nbi Feisbúk nèk Uab Metô (02)