 |
| Foto: Nâko filem "The African Queen" (1951) |
Atuis: Yohanes Manhitu
LIÄNÂ es-es musti nmakoe he nbaca buku nâko in fê an-anâ kun. Nane hanaf ma fnekan lê mateab piuta neu to(b) nâko oras neu oras, nès-nès neu program skolat ma fenâ pah lê ném nâko anaäplenat aî ânaetin. Na'úbon nâko ume, oras liänâ fê an-anâ ma in nekne nahinen, ainaf-amaf askolat (lê nahinan huruf) anmulai nânoinâ huruf neu liänâ, ma baun-baun in nahín huruf ma in tekse onmé. Namuin, in nahìn huruf pasan mesê, nua, ma namfau nnès. Moët i ka neno mesê fa—in nah oras namfafau ma ntea ton he tapèn hasil alekot, onlê ahinte biasa naüab nâletâ nak, “(Kota) Roma ka mahakeb fa nbi fai mesê.”
Nbi oras liänâ nane nahín huruf, ainaf-amaf natutan ‘noinâ nane nèk baca buku. Biasa nmulai nèk etus palpalâ ntomneu muït aî hau(b) humâ-humâ lê a-nmuî es sin kuan aî bale bian. Neno nasòp neno, liänâ nane nmulai npaek hanfuaf mesê-mesê he namolok masi fê a-nparlú he taloitan kalu nsan. Tuaf bian ofmasit natoit, nansâ liänâ, kalu in orse nteaben, musti mânoinâ he nahín huruf ma oke-te nmulai he nebè'i nbaca? Huruf es-es nane njail simbol neu uabe in hanan, ma natuin tuis, mansiane nabè' nateab in tenab ma rasa. Es onnane, nparlú ‘tebtebes he liänâ es-es mânoinâ he nabè' nahín baca nâko in fê an-anâ, nès-nès kalu nmulai naskolen. Nmuî totis ntomneu 'noinâ i. Uab sâ es musti mapakê he tânoinâ liänâ? Uab lê mapakê nbi in ume aî uab resmi lê mapakê nbi skol? Feës-feës uab lê mapakê nbi liänâ in ume naik nâko lê mapakê nbi skol. Es onnane, hit musti taneöp lekleok he nabè' tait fekat alekot. Me nbi Indonesia, masi liän'e nmuî in uab lê in ainaf-amaf a-npake neno-neno, in lof nânoinâ huruf nâko uab lê mapakê nbi skol, nane eslê uab Indonesia aî Labit. Nane he sâ? He liän'e nabè'i nbaca oras in a-ntamen neu skol ma 'simô ‘noinâ. Me onlê hit tahín, liänâ namfafau es 'nânoinâ huruf ma baca ala oras in a-ntamen neu skol fun nbi ume in ka napèn nít fa ‘noinâ nane.
Haef namfafau ben hit a-tnen tuafe namolok nak a-nbi Indonesia, sinmakat neu baca buku fêka 'naek, ka on fa nbi negara bian, onlê Jepang. Ma buku lê aterbit sin napoine msâ ka namfau fa 'sekê fun ka nmuî fa asosat namfau nbi Indonesia. Natuin data statistik, to(b) Indonesia nnès nâko juta 200, me buku lê mapoin ton-ton ka ntea fa nane, nkuran nâko lê mafnekan. Neu buku es-es lê mapoin, aterbit ala ncetak eksemplar ± 3000. Nane fun sâ? Fun to(b)e ka nabè' fa nbaca aî ka nmuî fa sinmakat he nbaca? Aî ka nmuïn fa loit? He tatae hanaf i, nparlú he tmoê riset. Me kalu nâko fê an-anâ, tuaf eses mânoinâ he tbaca ma namlia sinmakat nane, talantea nânae, in lof a-nmuî sinmakat he nbaca piuta. Ainaf-amaf ma ânoinâ ok-okê nbi skol, nafnekan he sinmakat nane mapanat ma manaob nabala. Kalu hit a-parsai tak buku nane neuspalaf (jendela) neu pah-pinan amanuat, neu mauthe tpanat sinmakat baca i he namlia henait hit nabè'i tmanuab hit neöp.
Ntomneu liânâ he nbiasa nok baca buku aî sumber humaf bian, hit ka nabè' fa tâsekê liänâ he nbaca neno-neno me in ainaf-amaf ka nfene fa lalan he nbaca. Nbi ume, kalu ainaf-amaf askoltin a-nmuïn sinmakat he nbaca buku, sin anhin lof baun-baun natuin moët nane ma nsimakan baca. Nane fun sin na'ét natuin sin amnaistin, lê a-nfen sin lalan nèk lekat alekot. Es onnane, nparlú he tfe conto alekot neu liänâ kalu tloim he sin natuin moët alekot. Me nbi munî i, ume es-es nok tivi, ainaf-amaf napèn mâneät he nakeo liänâ he nasaitan tivi ma nbaca buku. Tkios tivi nane naleok, me liän'e nkios tivi or-oras tala napnikan 'noinâ, onlê baca buku ma sumber alekot bian, in lof napèn susar a-nbi skol ma ka nahín fa laba.
Nbi monit moderen a-nbi tempu global munî i, ka ala fa tivi nmés es musti maätur, liänâ namfafau nmuî hapè (ponsel). Lê nane msâ amnaistin musti nkontrol lekleok, fun kalu kahâ, liän'e nabè' nalail oras neu ba he nâbaë alat nane ma napnikan nain buku ma skol. Teknologi nemantean kit nok ini mnèkin humâ-humâ, ma hit musti tsimo tèk neöp alekot he oke-te tpake neu hit monit. Baca buku lo nmuî ini 'lekon namfafau neu liänâ me ini 'lekon nane lof ka mahinê fa kalu liänâ es-es ka matulun fa he nahín huruf ma in tekas, ma oke-te nmulai ntak nok buku ma sumber bian a-nbi in monit. Hit lof ka nabè' fa tafnekan he negara-es nabè'i nmaju kalu in generasi ka nsinmák fa he nâmaubon nèk hine, lê in nabè' napèni nbi buku natuin baca.
Yogyakarta, 9 Funnê 2013
