‘Nakaf Es-Es, Neöp Es-Es Kun

Foto: http://images.google.co.id

Atuis: Yohanes Manhitu

Fêka haefes hit tít atoni nua, ‘nakaf nua, nmuî neöp namnés-namnés. Onlê lisan, neöp nâko tuaf es-es ka namnés fa. Haef namfau masi alaha tuaf mesê, in neöp nabè' masekal. Nahún in natae nak “iya”, me namuni-te natae nak “kahâ”. Fun neöp lê naik, haef-haef kalu atoin’amfaute he nabuan he nanaob rencana humfes, sin musti ntolan he nanesâ neöp henait a-nbi mepu nane sin nabè' lakat ma taos mesê, kaisâ pukan i nmoê A te pukan nae nmoê B; neu, talantea msòpun, sin napènin C. Me laiskaämnesat onlê i lof nèk kit amleüt ka alekot? Nane nâko hit kuk. Hit nabè'i tpaek lasi humaf nane neu alekot ma neu amleüt. Neu alekot, hit musti tabai tuaf es-es in neöp on ‘maus lê kalu mabuab nok ‘maus bian lof in upne nânae nnès. Me neu amleüt, hit lof tabai neöp kaämnesat nane on kefan abatis lê nâlób tuaf es-es.

Nobesat hit lof tafnekan he kanan mansian neöp mesê ha henait mepu ok-okê nabè' manaob lab-láb ma kaisâ nok ekâ. Me neöp nane neöp uniformitas ini, nak sâ-sâ musti papmesê. Nbi era demokrasi onlê munî i, tuaf es-es musti nbiasa he nsiom (nataim) atoni bian in neöp ma ntai(j)e lekleok oras fêka nait hanfekat. Lekâ hit tbiasa ben he tnén hanaf kaämnesat sin lê mawarna, hit lof baun-baun a-tmuî nekmonit tak lo ‘tebes ‘nakaf es-es, neöp es-es kun. Tenab humaf i lo namás ma ideal, me nbi bale namfafau in fêka njail fa realitas; in fê alaha konsep lê ka nabè' fa mapoin ma manaob a-nbi monit neno-neno. Nane fun sâ? Nane fun nbi bale namfafau to(b) a-nbi baelmanuan es fêka nsiap he nsiom ma nanaob konsep neöp feü, sin fê a-nhúk namepan sin tradisi neöp nâko neno unû. Ontlekâ, bifé ma liänâ sin musti natuin atoni sin neöp. Es onnane, sâ lê atoni sin nafék nalali, bifé ma liänâ sin musti nsimo ma nanaobe.

Nbi pah anaomatas (maju) i, tuafes ka nabaî nabaijon on amaneot piuta ma nâsekê tuaf bian he ntoe neune. Masi nmaneo, in natón laismaneot nane natuin lalan alekot henait atoni bian nabè' nataim lasi nane lekleok. Munî i guru ma amnasit sin musti nahín sâ lê nanaobon a-nbi monit nanan henait okê nânoinâ liänâ he natuin lasi alekot ma nasaitan moët amleüt. Es onnane, neno-neno tuafes musti nalulub matan ma nkios sâ-sâ es a-npoi nbi to(b) in monit. Sekaumsekau es a-nmakoe he nkios ma natenab, lof nahín he nmoê sâ. Hit musti tjail tuaf lê nahín era es-es ini ‘takaf henait hit nabè' tatae in totis. Alaha tuaf nek’amonit es lof a-nsiap lekleok he naëuk sâ-sâ es lof a-njail.

Masi neöp es-es ka namnés fa, nane ka nak fa nak neöp nua nâko ‘nakaf nua ka nabè' fa mabuab he tatisib salit. Ketâ mesê lof natïup, me ketâ fauk lê mafutû njail mesê, lof namép he tsaup tameu naijan mâpuät. Ninî nonô nua npin nalekonès nâko ninî nonô mesê. Es onnane, kaisâ tkios neöp kaämnesat on lasi kaämasat. Me mauthe tèk sin hit nabè'i tmoê monit nbi pah-pinan i namás piuta.

Yogyakarta, 20 Funfanû 2008

Sapa Yang Motivasi Sang Beta? (Anekdot 3)

Haef namfafau Baï Lius ‘nnen atoni npaek hanfuaf ‘motivasi’, me in ka nahín fa in arti nak sâ. Oras mahasiswa sin neman nâko kota neu kuan he natuinan KKN, in naëuk sin haefes he natoit sin neu lê lasi i. In nak, “Ana kulia dong, tolong kasi tau be dó itu kata ‘motivasi’ dia-pung arti apa, te be dengár orang dong ada pake tarús-tarús.” (Akuliatin, tulun he mitón man kau hanfuaf ‘motivasi’ in arti sâ, fun haef namfafau au ‘nen tuafe npake.) Mahasiswa es natae, nak, “Kata ‘motivasi’ tu dia-pung arti ‘mendorong’.” (Hanfuaf ‘motivasi’ nane in arti ‘ttitê’). Baï Lius namlilê fun neno nane in nahín hanfuaf feü es in arti. Ma in a-npao lekâ tabu ntea lekleok he npaek hanfuaf feü nane.

Nbatâ funan es onnane, ‘naef i nok neu Bolok he nasain in anmone anaot neu Surabaya. Ma oras in fê nmahó nalail nok anmone ma he nasaitan bnaotasi onnane, tuaf asaet sin nsetul neiki ma alakleö nluin. Natô nâsek’on, in nateutbon ma natoit tuaf abitin nane, nak, “Hoe! Nene moyang sapa yang tadi motivasi sang beta?" (In he nak, “Hoe! Ainfe ‘nakan-nuin sekau es lelo ntitê kau?)

Beta Ju Baaanget (Anekdot 2)

Funboës fê nanesab ma maputû kota Kupang alakleö onlê ai nlal bifé ahonit abít halâ. Nbi mé-mé maslolô manenû ma ‘puse nloil kun. Saäntein kalu tsae oto. Neis-neis kalu tuafe ntok nmahapin ma nmaseutlin. Fêka ntao ntein nok musik âpunû nâko bemo kota in amepan hanaf abít kursi nupun. Fof humâ-humâ maselô noka ‘puse asait.

Mbâ Jawa es, fê munif, lê fêka natua nló nbi Kupang ka ntahan fa maputû nbi bemo kota tunan ma naskék namolok, nak, “Wah, gimana nih, kok panas banget ya." (Ah, i he onmé, maputû ije lo esan.) Nnen nalail bifé Jawa i namolok onnane, bifé mnasî amneuktabako atokos abít binona nane bnapan, naitî hanan ma nsuil, nak, “Batúl su Nona. Lia te, ini beta ju baaanget.” (‘Tebes, Nona. Mu’ét, au i msâ esan bae.)

Kami Koalia Tetun (Anekdot 1)

Nbi neonmabê es onnane, oras Timor Neonsaet fê nabua nok pah Indonesia, mahasiswa es nâko Jakarta (lê unû nnao haefes a-nbi Dili) naëuk nok atoni pukan mesê nâko Dili nbi Jakarta, nbi oras nane sin a-npasiaran nabuan npaumak Monas.

Nkios nít atoni pukan nane, mahasiswa i nnao npaumak nok sin ma natoit sin neik Labit, “Selamat Sore, Bapak-bapak!” Sin nataen, nak, “Selamat Sore, Mas!” Oke-te mahasiswa nane natoit sin, nak, “Bapak-bapak ini kuliah di sini ya?” Ma sin nateaen lab-lab, alakleö hanaf mesê nak, “Ya, benar, kami koalia Tetun." (Iya, nmaneo, hai mimolok Tetun.)