Novel Nabè’i Ntulun Kit He Tamliab Identitas Budaya

 

Atuis: Yohanes Manhitu 

Fêka ‘ló i, hit liän-Timor es, Robertus Fahik, nâko kabupaten feü, Malaka (unû nabua nok Kabupaten Belu), nasòp in novel nua’e lê majudul “Likurai Untuk Sang Mempelai” (Likurai Neu Atoinfeü), ma Penerbit Cipta Media es napoine nbi Yogyakarta. Produk sastra feü i mafètin ma mamolok a-nbi Kampus STPMD nâko aspek budaya, teori sastra, ma sospol (sosial politik). Au msâ upèn baelsonâ kleö he umolok a-ntomneu novel nane, nâko aspek budaya. Es onnane, haefes i au ukeo abaca he ta’ét banit i nâko aspek budaya, nès-nès neu nmoê onmé es hit tak novel nabè’i ntulun he tamliab identitas budaya nbi hit monit neno-neno on to(b).

Kalu taëte nâko aspek budaya, Robertus in novel i nâmau nok ‘noinâ ma nilai namfau nâko abitin Malaka sin budaya, lê ka naik fa ‘sekê nâko budaya bian a-nbi Pah Timor. Nilai amfautin nane mateab nèk etus amasat a-nbi tuis lê matekâ nak novel. Natuin etus humaf i, atuinovel nabè’ nateab in neöp ma fnekan a-ntomneu budaya ma moët humâ-humâ. In nakeo abaca es-es he ntae ma nahín, oke-te nabè’ nanaob natuin sâ lê matuï nbi nane nbi in monit.

Nbi in novel, Robertus a-ntek nan neu abitin Malaka sin neman nâko mé ma sin laispalsait un-unû onmé. In ka napnikan fa he natonan abaca ntomneu Malaka in humne onmé nbi batan munî i. Ntomneu atoin-Malaka sin laispalsait a-nbi neno unû, atuinovel i natonan kit nak un-unû, atoin-Malaka (ma abitin Belu) ntoe neu Usif abít bale amnanut ma âlatan, es onnane sin nak lolo liman la to’o, bi’i ain la dai (tnonâ ‘nimket ka ntóm fa, tfitî haeket ka ntea fa). Ini msâ a-ntek nan neu laispalsait feü, eslê Toes Sranî. Nane, hit nabè’ tahine nâko in piöt a-ntomneu Einâ Maria In Sonaf (Gua). Ka ala fa laistoes, atuinovel i msâ a-ntek bale namfafau nbi Malaka, onlê nasi (‘lamu), tasi-ninen, ‘nuüf, noe(l), uemleü, mhf. Ma fun hanfuaf “likurai” mapakê neu novel in judul, atuinovel i npiô namfau neu likurai nane sâ, ma onmé es in musti mapakê. On atoin-Timor, hit masit tahín tak likurai nane bilut he tsiom meonin lê a-nfainneman nâko makenat ma ntamannfanin neu kuane nanan nèkin musu ‘nakan. Me munî i likurai in fungsi ka namnés fa nok un-unû ini, oras fê a-nmuî makenat suku es nok suku bian. Hit biasa tít bilut i  mapakê he tsiom kase ‘naekin lê neman he nkios kuan ma nanaob anaäplente in program. Nbi novel i msâ nmuî honet neu abaca he nnek ma nsimakan bilut asli nâko Malaka ma npanat he ‘maus budaya nane nmoin ma namlia.

Nâko au tease kuk, au nabè’ ait konklusi ak novel i nakeo kit, abaca ok-okê, he tfain teu hit pah ma nifu hit on einaf ahonit, lê a-nfe kit hit identitas. Es onnane, nbi novel i, atuise nakeo abaca he:

1. Nahín lekleok in pah ma nifu, msâ in to(b). Nane henait nâko moët i, in nabè’ namnau, nnek, npanat in pahe kanan piuta nbi me-mé;  
2. Nasaeb pules ma seunbanit neu Uisneno on Apakaet. Pules ma seunbanit nane mateab fun sâ-sâ a-nbi neno-tunan ma pah-pinan nâko Usî; 
3.  Nahín ma npanat kanan nilai agama ma filsafat, mnâ ma feü. Nane ‘maus le kaisâ mapnikan. Tuafe nabè’ napèn nilai humâ-humâ nâko bale bian me kaisâ napnikan (nain) sâ lê ini kun; 
4.  Npaek lasi ‘noinâ ma sení. Natuin figur uf abít novel in nanan, atuinovel nakeo abaca he npaek lasi ‘noinâ (nâko skolâ) ma sení (sastra, onlê puisi) he nafenâ pah ma namliab identitas; 
5.  Kaisâ napnikan he npanat alam/natur. Nane nak he npanat nasi (‘lamu), tasi-ninen, ‘nuüf, noe(l), mhf. Nane ‘maus lê musti mapanat; 
6.  Nfe lalan neu atoni natuin in monit. In ka parlú fa he namnés nok tuaf bian a-nbi pilit. Me natuin in mepu, in nabè’ nafenâ kuan ma bale; 
7. Nloim he nmoin nok atoni bian. Nane nak ka na’ét fa ras, suku, agama, aî grup etnis sâ he nmoin alekot ma nbi dame nok tuaf bian. 

Novel “Likurai Untuk Sang Mempelai” nane ‘takaf mesê neu abaca he namnau ma ntulun he npanat in budaya, nès-nès a-nbi tonnatun moderen i—oras sâ-sâ nabè’ naneuk in upan. Mepu i msâ a-nlekan kit nak sastra moderen nabè’i njail nete he tatutan ‘maus budaya nâko batan es neu batan bian. Aim he tatenab ma tmeup!Ω

Yogyakarta, 9 Funboësamnuâ 2013

------------------

Tuis i msâ nabè' mabaca es buletin Uab Metô Amnèkhanaf edisi 22, es http://www.scribd.com.