Hanfuaf Nonô 200 Neman nâko Uab Portugis

Nbi ton 2023, natuin sulkeot resmi nâko Badan Bahasa Kemendikbudristek RI, in nok a-nbi meupsusun etimologi neu Kamus ‘Naek Uab Indonesia (KBBI). In tugas eslê he nteliti hanfuaf nonô 200 ma nahín maneö-maneö nak sin neman nâko uab Portugis. Hanfuafin nane he matamâ neu Kamus Besar Bahasa Indonesia Edisi Keenam Daring (KBBI VI Daring). Es onnane, in kanne matuï ben on asusun etimologi uab Portugis ini neu KBBI (tail kbbi.kemdikbud.go.id). Kamus online nane Anaäplenat Indonesia napoine ben nèk cara resmi nbi KBI XII nane, nbi Jakarta, nok tanggal 27 Funboës 2023.

Molok Metô a-nbi Borobudur (Neonhâ, 03-10-2024)

 

Au Buku Apoi’ahuntin (talantea Funhitû 2024)

Foto: Diandra Kreatif, 2024

Au buku apoi’ahuntin eslê antologi puisi Dahaga Pengembara (Yogyakarta: Diandra Kreatif, 2024), Indonezia-Esperanta Proverbaro (Antwerpen: Eldonejo Libera, 2022), Multlingva Frazlibro (reviziita kaj pligrandigita eldono) (Antwerpen: Eldonejo Libera, 2021), tlakab Metô Gitanjali (Sítnatas) nâko Rabindranath Tagore in buku (Yogyakarta: Diandra Kreatif, 2019), antologi puisi Metô ma Tetun no tlakab Labit Lirik Santalum (Yogyakarta: Diandra Kreatif, 2019), Feotnai Mapules | Princino Laŭdata, antologi puisi Metô-Esperanto (Antwerpen, Belgia: Eldonejo Libera, 2016), Tetum, A Language For Everyone (New York: Mondial, 2016), Kamus Portugis-Indonesia, Indonesia-Portugis (Jakarta: PT Gramedia Pustaka Utama, 2015), antologi puisi Esperanto Sub la Vasta Ĉielo (Austarali: Mondeto, 2010), Multlingva Frazlibro (Rotterdam: UEA*, 2009), antologi puisi Metô Nenomatne Nbolen (Yogyakarta: Genta Press, 2009), ma Kamus Indonesia-Tetun, Tetun-Indonesia (Jakarta: PT Gramedia Pustaka Utama, 2007).

---------------------------------------------------------------

*) UEA = Universala Esperanto-Asocio (Pukan Esperanto Universal).

Atuipuisi-sin lê Au Utlakab Sin Puisi-sin neu Labit

Foto: becomeawritertoday.com

Au kuk utlakab neu uab Labit/Indonesia—namfau ‘sekê langsung nâko versi asli—minimal (kleö ‘sekê) puisi nonô mesê nâko atuipuisi-sin lê i: Alfredo García Valdez (Meksiko), Alfredo Pérez Alencart (Spanyol), Aníbal Núñez (Spanyol), Arthur Rimbaud (Prancis), Charles Baudelaire (Prancis), Claudio Rodríguez Fer (Spanyol), Dennis Ávila Vargas (Honduras), Elena Liliana Popescu (Rumánia), Emily Dickinson (Amerika Serikat), Fernando Pessoa (Portugál), Fray Luis de León (Spanyol), Gabriela Mistral (Cile), Ingrid Valencia (Meksiko), Jeannette L. Clariond (Meksiko), José Luis García Herrera (Spanyol), José Pulido Navas (Spanyol), Juan Cameron (Cile), Juan Carlos Olivas (Kosta Rika), Karol Józef Wojtyła[1] (Polándia), Lilliam Moro (Kuba), Luis Borja (El Salvador), Luís Vaz de Camões (Portugál), Margarito Cuéllar (Meksiko), María Sanz (Spanyol), Octavio Paz (Meksiko), Pablo Neruda (Cile), Paul Verlaine (Prancis), Paura Rodríguez Leytón (Bolívia), Rabindranath Tagore (India), Ramón Hernández-Larrea (Kuba), San Juan de la Cruz[2] (Spanyol), S.M. Shahnoor (Bangladés), William Auld (Ingris), Yelba Clarissa Berrios Molieri (Nikarágua), ma Nidia Marina González Vásquez (Kosta Rika).

---

[1] Santo Yohanes Paulus II (unû: Sri Paus Yohanes Paulus II) in kanmahonit.

[2] Santo Yohanes nâko Salib (1542–1591), ahafot neu atuipuisi nèk uab Spanyol.

Status Fauk a-nbi Feisbúk nèk Uab Metô (09)

 

Status Fauk a-nbi Feisbúk nèk Uab Metô (08)

 

Gitanjali 103, Nâko: Rabindranath Tagore; Atlakab neu Uab Metô: Yohanes Manhitu

Foto: www.vecteezy.com

Natuin tabê hanaf mesê neu ko, au Uisneno ko, mauthe au indra-sin nâbenok ma nsai pah-pinan i nbi ho haem.

Onlê noep-ulan abít Funhitû lê nâlae nanebton nèk in baut nâko ulan kaätkuas, mauthe au nekke nabés neu ho nesu nèk tabê hanaf mesê neu ko.

Mauthe au sítin nabuaban hanaf humâ-humâ neu saif nonô mesê ma nsain neu tasi ataäs nèk tabê hanaf mesê neu ko.

Onlê tohaele puknes lê namnau balkin ma natpenen fai-manas he nlulun nfanin neu sin kunâ es-es es a-‘nuüf, mauthe au mointe nobâtemen na’úb lalan neu ume abalbalat nèk tabê hanaf mesê neu ko.

Yohanes Manhitu es natlakab neu uab Metô, ma tlakab in npoi es buku Gitanjali (Sítnatas) (Yogyakarta: Diandra Kreatif, 2019).

Gitanjali 102, Nâko: Rabindranath Tagore; Atlakab neu Uab Metô: Yohanes Manhitu

Foto: www.artzolo.com

Au ûmoe ulail atoni biakin ak au uhín ko ben. Sin nít ho humme nbi au mepu ok-okê. Sin néman ma natoit kau, “Lê i sekau?” Au ka uhín fa he utae ak sâ. Ma au ak, “‘Tebes, au ka nabè’ fa utón.” Sin nasán kau ma nasaitan kau nèk akan. Ma ho mtoko mbi nae, mkumain kum.

Au utám au piôtin a-ntomneu ko neu sít amuintin. Lasîkolô nane naenanpoi kun nâko au nekak. Sin néman ma natoit kau, “Mutonan kau ho salit ok-okê.” Au ka uhín fa he utae sin ak sâ. Ma au ak, “Ah, sekau es nahín sin otkin nak sâ!” Sin a-nkumanin ma nasaitan kau nèk akne manenû. Ma ho mtoko mbi nae, mkumain kum.

Yohanes Manhitu es natlakab neu uab Metô, ma tlakab in npoi es buku Gitanjali (Sítnatas) (Yogyakarta: Diandra Kreatif, 2019).

Gitanjali 100, Nâko: Rabindranath Tagore; Atlakab neu Uab Metô: Yohanes Manhitu

Foto: www.instagram.com

Au ‘súp umneuk eu humaf onlê taismanuane in kòpun, èki fnekan he upèn iunfuaf leokleüf nâko sâ lê kamahumâ.

Ka nmuî ntèn fa saebnao nâko bnaosonlain-es neu bian èk au bnao lê anislutfe ntepon. Neno nan’in a-nfininen a-nbi oras au fê a-‘sinmák he ûbaë ok okî lê a-npolin kau.

Ma oras i, au ‘sinmák he ‘maet eu kaämates in nanan.

Au lof èk au mointe in harpa neu keän-tolas a-npaumák kòpû lê ka nmuî fa tuän, nbi bale mé musik napoinon nâko tainbijólin lê ka nmuïn fa hanaf.

Au lof ustél in hanan neu hanaf abalbalat, ma lekâ in a-nlúm ma nanoin nalail in hanan amunit, au lof a-‘sonlait au bijól a’ét nane neu ataäs in haen.

Yohanes Manhitu es natlakab neu uab Metô, ma tlakab in npoi es buku Gitanjali (Sítnatas) (Yogyakarta: Diandra Kreatif, 2019).

Gitanjali 99, Nâko: Rabindranath Tagore; Atlakab neu Uab Metô: Yohanes Manhitu

Foto: www.timeout.com

Lekâ au ‘nonâ ufanî ‘soebbesi, au uhín ak tabu ntea ben neu ko he maiti. Sâ lê musti mamoëk lof ka nah fa oras. Laismapaluk i palsumâ kun.

Oket mait main kum ho ‘nimam, ma mnesamnés a-msiom ho kalat, ò nekaf, ma msimo on ualeko he mtok mumteut lekleok kum a-mbi bale lê ho matokob esan.

Au pauknin i, anin an-anâ es-es a-nfulak nis sin, ma he òt sin, au upnikan ain sâ-sâ humaf bian a-ntenintèn.

Me au lof uhín lekleok haef i ma ‘pao ‘bi mèsökan, èk ûbén au ‘nahê neu naijasaméne tunan; ma leklekäm ho msinmák kum, Usî, òm maol-maol ma mtunom meu i.

Yohanes Manhitu es natlakab neu uab Metô, ma tlakab in npoi es buku Gitanjali (Sítnatas) (Yogyakarta: Diandra Kreatif, 2019).

Gitanjali 98, Nâko: Rabindranath Tagore; Atlakab neu Uab Metô: Yohanes Manhitu

Foto: https://wolipop.detik.com

Au lof a-‘hias ko èk piala-sin, iunhausufâ neu au kalat. Au ka ‘muî ít fa kuasa he aen kalu ka nakalab kau.

Au uhín maneö ak au upke lof nâkí’ a-nbi ‘nikit nae, au monit lof a-nsèf in futsin nèk menas amanenut, ma au nekak luman i lof nanoi nèk musik onlê tomiö âbolâ, ma fatu lof natkua ma njail kun nú asait.

Au uhín maneö ak terate in nón nautnes abitin sufan nane lof ka nâtemen fa piuta, ma in oni balan lê mâkolô lof mamnitâ.

Nâko neno-tnanan biru, matfes lof napén ma nboin kau mnesamnés. Lof ka nmuî fa sâ-sâ lê nabala neu kau, lo luman, ma au lof utaim mates amtisit a-‘bi ho haem.

Yohanes Manhitu es natlakab neu uab Metô, ma tlakab in npoi es buku Gitanjali (Sítnatas) (Yogyakarta: Diandra Kreatif, 2019).

Gitanjali 95, Nâko: Rabindranath Tagore; Atlakab neu Uab Metô: Yohanes Manhitu

Foto: https://www.pxfuel.com

Au nekke ka nmoin fa neu oras nane nbi haef palmelu au ‘lak monit i in nesukmatan.

Kuasa sâ es a-nmoê kau ben he utfei eu misteri ‘naek i onlê hausunif abít nasi nanan nok fai’atnanas!

Nbi oras noknokâ, au ‘kios manse in pinan au ‘rasa tuk’es ak au ka matâteme kau fa ‘bi pah-pinan i, es oras nane in lê kamahinê kamakanâ ma ka nmuî fa aonnonon nhó nan kau, nèk au ainhoni in aon ma in human.

Masi onnane, nbi mates, matâteme lê nane in kun es lof napoinon neu kau onlê haef-haef au uhine. Ma fun au ‘nek monit i, au uhín au lof a-‘nek maetse msâ.

Liän’e nkanbai oras in ainfe nait nani nâko in susun ahinet, ma kalobes napèn kumê a-nbi in ainfe susun amonot.

Yohanes Manhitu es natlakab neu uab Metô, ma tlakab in npoi es buku Gitanjali (Sítnatas) (Yogyakarta: Diandra Kreatif, 2019).

Gitanjali 94, Nâko: Rabindranath Tagore; Atlakab neu Uab Metô: Yohanes Manhitu

Foto: www.wildflowermd.com

Nbi oras i, lekâ au he ‘baitsok, mifnekan kau ua-alekot, aokbiakin! Noknok’an’e namtasab neno-tnanan nèk in meûsinen ma au lalne namás kun.

Kaisâ mitoit kau neu sâ lê au lof he èki neu nae. Au u’úb au naot èki ‘nimluman ma nekaf afnekan.

Au lof uïun au iunhausufâ neu fesat kabin. Au aptaise ka mtasâ ma mtasputun fa onlê anaolalne ini, ma masi nmuï mleü nbi lalan, au nekke ka nok fa mtaus.

Kfun neon’akimû lof napoinon, oras au naote namsòpen ma hanaf neksusar nâko neonmabê in melodi-sin mapisû-ma-melètî nâko Uisfe in enônaek.

Yohanes Manhitu es natlakab neu uab Metô, ma tlakab in npoi es buku Gitanjali (Sítnatas) (Yogyakarta: Diandra Kreatif, 2019).

Gitanjali 93, Nâko: Rabindranath Tagore; Atlakab neu Uab Metô: Yohanes Manhitu

Foto: www.christianity.com

Au snaste ntea ben. Miseon kau nai, au olif-tataf ki! Au ubés he useon ki ok-okê ma u’úb au naot.

I au ubalab ki au enô ini ‘leut’in—ma ûnaät ki kanan kuasa neu au ume. Au ala ‘toit he misain kau mèk hanfuaf alekot.

Hit uem’abuat kit a-‘ló ben, me au ‘siom namfau nnès, nfinin sâ lê au nabè’i ‘fe neu ki. Oras i nenomatne nbolen ma paku lê a-ntanâ au siüf mèsökne nmaten. Hanfe nemantea ben ma au uloitnoken he ‘tòp lalan.

Yohanes Manhitu es natlakab neu uab Metô, ma tlakab in npoi es buku Gitanjali (Sítnatas) (Yogyakarta: Diandra Kreatif, 2019).

Kata-Kata Mutiara Dwibahasa (Indonesia-Dawan)

 

GITANJALI 1, Atlakab ma abaca: Yohanes Manhitu

 

SÂ-SÂ MATEL OKÊ; Atuis: Yohanes Manhitu

Pembacaan Puisi Dwibahasa: Dawan-Indonesia 03

HO MPAO SEKAU?

SIAPAKAH YANG KAUNANTI?

Rabindranath Tagore, In Mepu, ma Uab Metô

 

Masi nasaitan nalail pah-pinan, in banit amtisit lê mabelak ma mapanat lekleok nane atoni namfau ntae ma oket a-ntui nafanî nèk uab bian, onlê oras i nèk uab Metô. Ma nâko Pah India, masaf ma mlilê nâko Tagore in mepu ntea ma natua bale namfafau nbi pah-pinan i nèk uabe humâ-humâ. In lo mapules! (Mamnaitî nâko uabmeto.blogspot.com)

René Descartes (1596-1650) Ntomneu Neöp

Foto: https://michelgodts.art

Au uneöp, es onnane au es kau i. (Uab Metô)

Kulo penggalih, lajeng kulo wonten. (Uab Jawa)

Ha'u hanoin, ne'e-duni ha'u iha. (Uab Tetun)
Saya berpikir, maka saya ada. (Uab Labit)

Beta pikir, andia beta ada. (Uab Kupang)

Mi pensas, do mi estas. (Uab Esperanto)
Je pense donc je suis. (Uab Prancis)

I think, therefore I am. (Uab Ingris)
Pienso, luego existo. (Uab Spanyol)

Penso, logo existo. (Uab Portugis)

Penso, quindi esisto. (Uab Itálias)

Cogito ergo sum. (Uab Latin)*

-- René Descartes (1596-1650)

-------------------------------

*) In versi ahunûsekê/asli