 |
| Foto: http://commons.wikimedia.org |
Atuis: Yohanes Manhitu
FEËS-FEËS hit lof tatoit, nansâ es a-nbi pah-pinan i nmuî uabe namfafau, ka mesê fa neu ok-okê. Nâko un-unû atoni namfau namin he nahinen meneö-maneö nansâ es mansian atuas pah-pinan i namolok uab humâ-humâ lê ka namnesan fa. Ma talantea neno i msâ mnamit nane fê manaob piuta nbi pah-pinan nfunamnatéf. Masi nbi Pah Timor msâ hit tamolok uab humâ-humâ, nâko neonsaet talantea neontés, nâko knaben-ahinet talantea knaben-amonot. Bale es-es nok kun in uab ma haef namfau nmuî suli.
Masit abitin bale bian nak hit amolok Metô tamolok uab Metô humaf mesleko. Me natuin maneone, uab Metô nane ka humaf mesê fa. Natuin Ethnologue: Languages of the World, Sixteenth edition (2009), uab Metô nmuî dialek humaf fauk, eslê Amfoan-Fatule’u-Amabi (Amfoan, Amfuang, Fatule’u, Amabi), Amanuban-Amanatun (Amanuban, Amanubang, Amanatun), Mollo-Miomafo (Mollo, Miomafo), Biboki-Insana (Biboki, Insanao), Kusa-Manlea (Kusa, Manlea).
Me hit a-tfain teu totis ahunut a-nbi tuise un: Nansâ es a-nbi pah-pinan i nmuî uab ma dialek humâ-humâ? Fêka nmuî taes finál neu totis i. Me nbi Sranî in Sulat Kninô, nmuî taes neu totis nane. In matuï mnanî es Sulat Genesis (Kitab Kejadian) 11: 1-9, nak*:
- Ma nbi pah-pinan nobamesen, ala uab mesê ma tekas mesê es mapakê.
- Es onnane sin natbokan neu neonsaet ma nít naijamnesat a-nbi pah Sinear, ma sin natuan nabala nbi nae.
- Ma sin nak es neu es: “Aim he tmoê fatumtasâ ma tòt sin leko-leko.” Ma sin a-npaek fatumtasâ nane on fatu ma haulitê on naijamakâliät.
- Oke-msâ sin nak: “Aim he tahakeb tan kota-es nok ‘tolfatu mesê lê namnaun ma in tunne ntea neno-tunan; ma aim he tânaeb hit kanak, henait hit kaisâ tauf-tasan'ok teu pah-pinan ok-okê.”
- Oke-te Uisneno nsaun he nkios kota ma ‘tolfatu lê liänmansianin nahakeb,
- ma In nakua aän nak: “Sin ok-okê tokaüf mesê ma namolok uab mesê. Sin mepu i fê naübon; nmulai nâko oras i sâ-sâ lê a-njail sin salit, lof natisbon natuin sin lomit.
- Neu aim he tsaun he tasulib sin uab, henait sin ka nahín fa es-es in molok.”
- Es onnane, Uisneno nbait-nasanâ sin nâko bale nane neu pah-pinan nfunamnatéf, ma sin ka nahakeb nan fa kota nane.
- Fun onnane talantea munî i, kota nane matekâ nak Babel, fun nbi bale nane Uisneno nasulib uab pah-pinan ok-okê ma nâko nane msâ Uisneno nbait-nasanâ sin neu pah-pinan nfunamnatéf.
Sâ lê Sulat Kninô Fefbelâ Mnâ’e natonan kit i fê nafinnon talantea neno i. Nbi Funsiô 2012, Antara.com a-ntek nak a-nbi Indonesia, nmuî uab ± 743, ma nbi Nusa Tenggara Timur (NTT) a-nmuî uab 49. Provinsi NTT nmes kun onlê Babel, ma ala Labit es a-nfain nete neu komunikasi neu to(b) amolok uab humâ-humâ. Neu kalu on i, hit he tak, uab humâ-humâ a-nbi NTT i tetus nâko neno-tunan, ka kastigu neu to nbi Provinsi NTT? Kalu hit tak nane tetus, uab ok-okê nane ‘maus budaya lê musti mapanat nâko batan neu batan. Me kalu hit tak, nane kastigu nâko Uisneno neu kit ok-okê, lof onmé?
‘Tolfatu Babel nane lo ‘takaf neu kastigu fun mansiane in niät (lasi ‘mokô) he nfinin nain Uisneno. Me nbi munî i, mansiane nparlú “uab universal” he npanat komunikasi ma dame abalbalat nok in aonbian es bale-bale nbi pah-pinan i. Fun parlút neu “uab universal” nane, es nâko un-unû uab Eropa fauken mapakê a-nbi bale namfafau on alat komunikasi neu tuaf amfaut, nès-nès pukan askolat ma ahínsulat. Nahún nâko uab Yunani lê Aleksander Ânaet (Alexander the Great) nèki npoi neu bale nian nâko Pah Makedonia talantea uab Ingris lê atoin-Ingris nasanâ neu pah-pinan nfunamnatéf natuin kolonialisasi. Masi negara abè’it ma akuasat fauken namépan he nasanâ sin uab neu bale-bale nbi pah-pinan i, pah-pinan i fê “Babel” piuta. Ma kondisi i lof fê nabala (nbi tonnatun i), fun ka tít fa suku aî negara mesê es he naneuk nain in uabe on ‘takaf suku aî ‘maus nasional ma npaek ala uab nâko pah matâteme. Ona tlekâ, masi uab Portugis (Portugés) mapakê es Timor Neonsaet on uab resmi, uab Tetun, uab Pah Timor, fê mapakê piuta on uab nasional ma resmi ahunut.
Talantea neno i, nbi tonnantun global i, Babel in nobin fê esan ma mauthe njail piöt neu batan-batan. Ma masi hit taim lalan he tamolok “uab universal” mesê he ntulun kit, mauthe nane kaisâ mapakê he tlok neno ma tatkuab funan ma fkun.Ω
Yogyakarta, 9 Funnuâ 2013
----------------------------
*) Au tlakab bebas (ka resmi fa) neu uab Metô nâko versi Indonesia, Ingris, Prancis, Portugis, ma Esperanto. Tuis i msâ nabè' mabaca es i.
