Sastra Malayu In Am’úf, Raja Ali Haji: In Monit ma Mepu (Matlakab nâko Sumber Malayu)

Foto: http://upload.wikimedia.org

  1. Raja Ali Haji in Etus Monit (Biodata) 

Raja Ali Haji (RAH) mahonis a-nbi pah Penyengat (oras i ntam daera pah-pukan Riau, Indonesia) nbi ton 1808. In amaf kanne Raja Ahmad (napèn titel Engku Haji Tua) ma in ainaf kanne Encik Hamidah binti Panglima Malik Selangor. Raja Ali Haji nane upuf nâko Raja Haji Fisabilillah Yang Dipertuan IV nâko pah-usif Riau-Lingga ma npoi nâko usif abitin Bugis. Raja Ali Haji nmuî olif-tataf atoni ma bifé fauk nâko amaf mesê, eslê Raja Haji Daud (ânaet), Raja Endut alias Raja Umar, Raja Salehah, Raja Cik, Raja Aisyah, Raja Abdullah, Raja Ishak, Raja Muhammad, Raja Abu Bakar, ma Raja Siti ('heutsusu). Raja Ahmad ini umenanan (keluarga) ntam tuafin lê nsimakan meuptuis. On ameupsastra, Raja Ahmad ntui nan aithe buku teun, eslê Syair Engku Putri, Syair Perang Johor ma Syair Raksi. Raja Ahmad in nâ ameupsastra msâ nsai nfín neu ma nmoin namlia nânae nès a-nbi Raja Ali Haji.

Nâko fê an-anâ, Raja Ali Haji napèni 'noinâ nbi niku (lingkungan) sonaf Penyengat nâko uhínlaistoes Islam sin lê neman nâko pah fauk-fauk he nfé 'noinâ laistoes Islam. He nmanuab hine, Raja Ali Haji feës-feës natuin in amaf he nnao neu bale-bale he nanaob dagang, natám nok naot neu saehaji. Nbi ton 1822, in nok in amaf lê a-nnao neu Betawi (Bavia, munî i Jakarta) he naëuk nok Gubernur Jendral Baron van der Capellen. Nbi oras nane, in nanetbon he nkios “Komidi Holanda” nbi “Schouwbrurg” (munî i Gedung Kesenian Jakarta). Nbi ton 1826, nok in amaf nnao ndagang a-nbi pah Jawa ma nanetbon he naëuk nok Residen Jepara D.W. Punket van Haak. Aithe nbi ton 1827, Raja Ali Haji nok in amaf nnaon nsae haji neu Mekah. Oke-te in natua nabala nbi nae nan tones he nmanuab in hine neu laistoes (Islam). Nbi Mekah, in nanetbon he napèni ‘noinâ a-ntomneu hine humâ fauk ma uab Arab nâko Syeikh Daud bin Abdullah Al-Fatani.

Nèki mnamit hine ma sâ-sâ lê in napèn nalali ben, Raja Ali Haji nmoin ma njail atoinmunif mahinê amanuat. Masi fê muinleko, atoni nahine ben on ahinlaistoes Islam lê haef namfau sontuaf-sin a-ntoti neu fatwa (laisfekat Islam ntomneu lasi). Nbi ton 1845, Raja Ali bin Raja Jafar mamnaitî on Yamtuan Muda (Mentri ‘Nakaf), ma Raja Ali Haji mamnaitî on afeinekat laistoes negara. Nbi ton 1858, Yang Dipertuan Muda (Nai Mnuke) Riau IX Raja Abdullah Mursyid nasaebon, es onnane Raja Ali Haji napèn plenat (mandat) he nanaob kanan urusan hukum, nane eslê urusan ok-okê ntomneu 'noinâ hukum (jurisprudensi) Islam. Masi napèni 'tokô (posisi) penting a-nbi naobaplenat pah-usif Riau-Lingga, lasi nane ka nsab ma nasanut fa in maspeitmepu (produktivitas) nbi meuptuis.

In a-ntui ma nsusun huruf namás leüf. Es onnane, in tuisin natám disiplin hine humaf fauk, onlê agama, sastra Malayu, politik, sejara, filsafat, ma hukum. Natuin meuptuisin nane, Raja Ali Haji nmoê bukti neu in kun, nak in ka ala fa ahínsejara me msâ ahínlaistoes (ulama), atuipuisi uf, ma ameupsastra lê nmuî komitmen he tpanat ma namliab nilai Islami ini ma rasa taes-sutais (tanggung jawab) neu to(b). Atoni nahine on atuis ahunûsekê neu uab Malayu in dasar-sin natuin in tuis Pengetahuan Bahasa lê a-njail uab Malayu in standar lê namuin nbi Kongres Atoinmunif Indonesia (Sumpah Pemuda) 28 Funboës 1928 mamnait-masaebâ on uab nasional, uab Indonesia. Ini msâ matekâ nak ahínsejara natuin ini tuis monumental lê majudul Tuhfat al-Nafis, ma on ameupsastra natuin in tuis Gurindam Duabelas.

Raja Ali Haji nasaebon a-nbi ton 1873 ma manèkû es pah Penyengat, es niutnaetpukan Engku Putri Raja Hamida. Henait in tuisin mapanat, nbi 1890 in un, Raja Ali Haji in anah umenanan ma olif-tataf nahakeb asosiasi lê makanab Rusdyiah Club lê a-nmeup neu 'noinâ atoes Islam ma publikasi buku Islam sin. 

2. In Neöp ma Pengaru 

On ahínlaistoes ma tuaf elit nâko sonaf, Raja Ali Haji in neöp namfau nnès es a-ntomneu meupmâtanê he namonib nafanî pah-usif ma atoin-Malayu in tradisi nbi oras nane. In neöp nane nès-nès mapoin natuin in tuisin. Nbi Tuhfat al-Nafis, nbi oras nane suasana Malayu ntamen neu oras moderen ma kolonial, nbi oras mé to(b) Malayu fê naëuk perubahan-sin a-nbi bidang sosial ma budaya. Es onnane, Raja Ali Haji nhaekmát on solalus nâko pah-usif he npanat tradisi ma budaya Malayu in monit-piuta. Raja Ali Haji in neöp mateab natuin hanbenon moral lê mululub neu ânaet abitin sonaf lê nok kuasa, henait sin nanaob kuasa ma plenat natuin nilai ma norma Islam ini.

Nbi Tsamarat al-Muhimmah, Raja Ali Haji msâ nateab mâtanê nak prasarat he tuafes a-njail usif ma ânaet anaob kuasa, eslê nmuî toes (neu Uisneno), nahín, nädil, nahínbijaksana, ma sarat humaf bian lê a-njail kriteria neu konsep amuîkuasa ideal. Neu Raja Ali Haji, pah-usif nane sistem politik atomas he nafenâ to(b) Malayu. Es onnane, usif in posisi npenting 'sekê he nahakeb monit sosial-agama pah-usif ma to(b)e ini. Ekna nbi in molok amanuat a-nbi in tuis, in a-nfé kritik mâtanê a-ntomneu usif Malayu sin lisan politik lê ka natuin fa ben nilai Islam sin.

Nbi lasi i, ia a-nlúl neu konflik politik nâko Sultan Mahmud ma Raja Indra Bungsu, lê napoin slutuf (saruntu) nbi ton 1787. Natuin Raja Ali Haji in tenab, kasus i njail bukti nak 'noinâ Islam, nès-nès neu kontrol nafsu-sinmakat, ka matuinâ fa ben a-nbi usif Malayu sin monit politik. Nbi neöp humâ-humâ lê mateab, Raja Ali Haji nmeup mâtanê he nahakeb nafanî pah-usif Malayu in kuasa politik on konstruksi sosial-politik neu to(b) Malayu.

Raja Ali Haji in neöp nane nfé pengaru namfau neu to(b) Malayu ok-okê, nès-nès neu ameupsení ma ahínbudaya nbi pah Sumatra, Jawa, Malesia, Singapura, Brunei, ma ekna ntea Belanda msâ. 

3. In Tuisin 

On ahínlaistoes, atuipuisi uf, ahínsejara ma ahínbudaya, Raja Ali Haji napoin mepu humâ-humâ onlê manuskrip ma sulcetak nèk huruf Arab, fauk nâko sin: 

• Bustan al-Katibin Li al-Subyan al-Mutaallimin, Yayasan Kebudayaan Indera Sakti Pulau Penyengat (ton 1983).
• Kitab Pengetahuan Bahasa, Al-Mathba at Al-Ahmadiyah/Al-Ahmadiah Press es napoin, Singapura (ton 1345 AH).
• Syiar Hoekoem Nikah.
• Syair Siti Shianah Shahib al-Ulum wa al-Amanah, Yayasan Kebudayaan Indera Sakti Pulau Penyengat (ton 1983).
• Gurindam Dua Belas ma ini tlakab neu uab Belanda nâko E. Netscher De Twaalf Spreukgedichten, Tijdschrift van het Bataviaasch Genootschap II es napoin, Batavia (ton 1854).
• Muqaddimah Fi Intizam al-Wazaif al-Mulk, Pejabat Kerajaan Lingga es napoin (ton 1304 AH).
• Tsamarat al-Muhimmah, Pejabat Kerajaan Lingga es napoin (ton 1304 AH).
• Sinar Gemala Mestika Alam, Mathba at Al-Riauwiyah es napoin, Pulau Penyengat (ton 1313 AH).
• Silsilah Melayu dan Bugis, Al-Imam es napoin, Singapura (ton 1911).
• Suluh Pegawai, Mathba at Al-Ahmadiah napoin, Singapura (ton 1342 AH).
• Siti Shianah, Mahtha at Al-Ahmadiah/Al-Ahmadiah Press es napoin, Singapura (ton 1923). 
• Tuhfat Al-Nafis, R.O Winstedt natlakab ma The Malayan Branch of Royal Asiatic Society es napoin, Singapura (ton 1932).
• Syair Abdul Muluk, Singapura. 

Naik nâko tuisin abitin fafon i, Raja Ali Haji msâ a-nmuî tuis bian lê macetak nèk huruf Latin, fauk nâko sin eslê:

• E. Netscher, De twaalf spreukgedichten; Een Maleisch gedicht door Radja Ali Hasji van Riouw, uitgegeven en van de vertaling en aanteekeningen voorzien, Tijdschbrift voor indische Taal-, Land-en Volkenkunde 2 : 11-32 (ton 1854).
• Bustanu al-Katibin, H. Von de Wall es natlakab, Boekbeoordeling door H von de Wall: Kitab Perkeboenan bagi kanak-kanak jang hendak menoentoet berladjar akan dija, Tjidschrift voor Indische Taal-, Landen Volekenkunde (ton 1870).
• Tuhfat Al-Nafis, Encik Munir bin Ali es natlakab, Malaysian Publication Ltd., Singapura (ton 1965).'
• The Precious Gift (Tuhfat al-Nafis), Virginia Matheson & Barbara Watson Andaya es natlakab, Oxford University Press, Kuala Lumpur (ton 1982).
• Tuhfat Al-Nafis: Raja Haji Ahmad dan Raja Ali Haji, Virginia Matheson es natlakab, Fajar Bakti, Petaling Jaya (ton 1982).
• Gurindam Dua Belas, nbi Abdul Hadi W.M. in tuis, Sastra Sufi; Sebuah Antologi, Pustaka Firdaus, Jakarta (ton 1985).
• Kitab Pengetahuan Bahasa, R. Hamzah Yunus es natlakab, Penelitian dan Pengkajian Kebudayaan Nusantara Departemen Pendidikan dan Kebudayaan, Pekanbaru (ton 198-1987).
• Syair Abdul Muluk, Balai Poestaka, Batavia, (ka nok fa ton).
• Syair Abdul Muluk, Siti Syamsiar es natlakab, Departemen Pendidikan dan Kebudayaan, Pekanbaru (ton 1988-1989).
• Tuhfat al-Nafis, Virginia Matheson Hooker, Dewan Bahasa dan Pustaka Kementerian Pendidikan Malaysia, Kuala Lumpur (ton 1991).
• Syair Suluh Pegawai, Al-Mathba ah al-Ahmadiyah/al-Ahmadiah Press, Singapura (17 Rabiul Awal 1342 AH/1923).
• Penyair dan Tuan Puteri, nbi Berkala Sastra Menyimak, edisi 3, 28 Funhâ–28 Funhitû, Pekanbaru (ton 1993). 

4. Upmasimô (Penghargaan) 

Raja Ali Haji nsiom gelar Pahlawan Nasional, neu in tuis Kitab Pedoman Bahasa lê mamnaitî on uab nasional, bahasa Indonesia, nâko Presiden Republik Indonesia Susilo Bambang Yudhoyono (10 Funboësammesê 2004).

Yohanes Manhitu es natlakab neu Uab Metô nâko situs: http://personage.melayuonline.com/?a=THF3L29QTS9VenVwRnRCb20%3D=

Yogyakarta, Funhitû 2008